ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 3031

Πρός τό Χριστεπώνυμο Πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Θέμα: «Περί τῆς ἐνάρξεως τῶν Ἑορτασμῶν γιά τά
200 χρόνια ἀπό τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση».

«Ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπί τάς κεφαλάς ἡμῶν. Διήλθομεν διά πυρός
καί ὕδατος καί ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν» Ψαλμός 65ος

Ἀ­δέλ­φια μας ἀ­γα­πη­μένα,

Κατά τό νέο ἔτος 2021, στό ὁποῖο, μέ τήν χάρη τοῦ ἁγίου Θεοῦ, εἰσήλθαμε πρίν λίγες ἡμέρες, σύμπας ὁ Ἐλληνισμός καί κάθε ἀδούλωτο πνεῦμα θά τιμήσει, παρά τίς ὑγειονομικές δυσκολίες καί μέ σεβασμό πρός τά ὑγειονομικά μέτρα προφυλάξεως, τά 200 ἔτη ἀπό τήν Ἐθνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821.

Ἡ Ἐκ­κλη­σία πα­νη­γυ­ρί­ζει τήν Ἐ­πα­νά­σταση ὡς ἕνα πνευ­μα­τικό γε­γο­νός. Πα­νη­γυ­ρί­ζει τόν Ἀ­γῶνα γιά τήν Ἀ­νε­ξαρ­τη­σία καί τήν Παλιγγενεσία ὡς τύπο τοῦ δι­α­χρο­νι­κοῦ ἀ­γώνα τοῦ ἀν­θρώ­που κατά τῆς τυ­ραν­νίας καί τῆς δου­λείας τόσο τῆς ἐ­ξω­τε­ρι­κῆς, ὅσο καί τῆς ἐ­σω­τε­ρι­κῆς, τόσο τῆς συλ­λο­γι­κῆς, ὅσο καί τῆς ἀ­το­μι­κῆς. Μέ ἄλλα λό­για, ἡ Ἐκ­κλη­σία πα­νη­γυ­ρί­ζει τό 1821 ὡς μία ἄλλη Ἔ­ξοδο ἀπό τήν νο­ητή Αἴ­γυ­πτο, πρᾶ­γμα τό ὁ­ποῖο ὑ­πο­δη­λώ­νε­ται καί μέ τόν ἐ­ξαι­ρε­τικά συμ­βο­λικό ἁγιογραφικά ἑ­ορ­τα­σμό τῆς ἡ­ρω­ι­κῆς Ἐ­ξό­δου τοῦ Με­σο­λογ­γίου. Αὐτό εἶ­ναι τό νό­ημα μέ τό ὁ­ποῖο ἡ Ἐκ­κλη­σία συ­νέ­δεσε ἀπό τήν ἀρχή τόν ἑ­ορ­τα­σμό τῆς Ἐ­θνι­κῆς Πα­λιγ­γε­νε­σίας, ὡς με­ρι­κή, δη­λαδή, πρα­γμά­τω­ση μέσα στήν ἱ­στο­ρική συγ­κυ­ρία τοῦ λου­τροῦ πα­λιγ­γε­νε­σίας τοῦ ὅ­λου ἀν­θρώ­που (Τίτ. 3, 5).

Ἡ Ἐκ­κλη­σία γνω­ρί­ζει καί ἐ­πι­λέ­γει νά κα­τα­νοεῖ τήν ἱ­στο­ρία μέ ὅ­ρους μή γε­ω­πο­λι­τι­κούς δι­ότι κα­τα­νοεῖ τόν κό­σμο μέ ὅ­ρους ἐ­σχα­το­λο­γι­κούς. Γι᾿ αὐτό ὁ λό­γος τῆς Ἐκ­κλη­σίας ἀ­πο­τε­λεῖ καί τότε καί τώρα καί πάν­τοτε «μω­ρία» καί «σκάν­δαλο» (A´ Κορ. 18, 24). Ἡ Ἐκ­κλη­σία σκέ­πτε­ται μέ ὅ­ρους «λει­τουρ­γι­κοῦ χρό­νου» καί τοῦτο δι­ότι, ὡς φο­ρέας τῆς ἀ­πο­κα­λύψεως τοῦ Θείου Λό­γου, ἀ­να­λαμ­βά­νει τήν εὐ­θύνη ἔ­ναντι τῶν ἀν­θρώ­πων πού τήν ἀ­παρ­τί­ζουν καί τούς δι­α­ποι­μαί­νει, νά με­τα­μορ­φώ­σει τόν χῶρο καί τόν χρόνο.

Τό τόλ­μημα τῶν προ­γό­νων μας ἦ­ταν με­γάλο! Τε­τρα­κό­σια χρό­νια ὑπό τήν κα­τα­πί­εση τοῦ ὀ­θω­μα­νι­κοῦ ζυ­γοῦ, κι ὅ­μως, ἐκεῖ­νοι κρά­τη­σαν τήν πί­στη, τήν ἐ­θνική ταυ­τό­τητα καί τήν ἐλ­πίδα. Ἄλλα ἔ­θνη, ἄν εἶ­χαν ἔ­στω καί γιά λί­γες δε­κα­ε­τίες ὑ­πο­στεῖ τόν τυ­ραν­νικό ὀ­θω­μα­νικό ζυγό, θά εἶ­χαν ἀλλοτριωθεῖ. Ὡ­στόσο, ὁ Ἑλ­λη­νι­σμός ἐ­πι­βί­ωσε παρά τό παι­δο­μά­ζωμα, τά σκλα­βο­πά­ζαρα καί τίς ἀ­να­ρί­θμη­τες βι­αι­ό­τη­τες, στη­ρι­γμέ­νος στήν Ὀρ­θό­δοξη Ἐκ­κλη­σία, τήν θυ­σία τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων καί τήν ἀ­γω­νι­στι­κό­τητά του.

Σᾶς κα­λοῦμε σή­μερα νά κλί­νουμε εὐ­λα­βῶς τό γόνυ ἐ­νώ­πιον τῆς σε­πτῆς μνή­μης τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων καί τῶν Ἡ­ρώων τῆς πί­στεως καί τῆς πα­τρῴας γῆς. Τῶν ἀν­δρῶν καί γυ­ναι­κῶν, κλη­ρι­κῶν καί λα­ϊ­κῶν, οἱ ὁ­ποῖοι δέν δεί­λι­α­σαν μπρο­στά στό σπαθί τοῦ δημίου ἤ στήν ἀγ­χόνη τοῦ ὀθωμανοῦ ἱ­ε­ρο­δι­κα­στῆ καί ὁ­μο­λό­γη­σαν Χρι­στό Ἀ­να­στάντα. Οἱ Νε­ο­μάρ­τυ­ρες θυ­σί­α­σαν τήν ζωή τους γιά νά δι­α­τρα­νώ­σουν τό μή­νυμα στούς Ὀρ­θο­δό­ξους Ἕλ­λη­νες ὅτι δέν πρέ­πει νά ἐ­ξισ­λα­μι­σθοῦν, δέν πρέ­πει νά γί­νουν ἐ­ξω­μό­τες, ὅτι μέλ­λον δέν ὑ­πάρ­χει χω­ρίς φῶς Χρι­στοῦ.

Οἱ πε­ρισ­σό­τε­ροι ἐκ τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων θά εἶ­χαν σώ­σει τήν ζωή τους ἄν εἶ­χαν ἀλ­λα­ξο­πι­στή­σει. Κι ὅ­μως, στά­θη­καν ὄρ­θιοι μέ ἦ­θος Χρι­στι­α­νικό καί τόλμη Ἑλ­λη­νική. Προ­τί­μη­σαν τόν μαρ­τυ­ρικό θά­νατο παρά τήν ἀλ­λαγή πί­στεως καί ἐ­θνι­κῆς συ­νει­δή­σεως. Ἄς μήν ξε­χνοῦμε ὅτι, ὅ­ποιος χα­νό­ταν γιά τήν Ὀρ­θο­δο­ξία, χα­νό­ταν καί γιά τόν Ἑλ­λη­νι­σμό. Ὁ ἐ­ξισ­λα­μι­σμέ­νος «τούρ­κευε» καί γι­νό­ταν δι­ώ­κτης τῶν Χρι­στι­α­νῶν, τῶν μέ­χρι πρό­τι­νος ἀ­δελ­φῶν του.

«Κατ᾿ ἀ­λή­θειαν τοῦτο εἶ­ναι θαῦμα πα­ρό­μοιον ὡ­σάν νά βλέπῃ τι­νάς μέσα εἰς τήν καρ­δίαν τοῦ χει­μῶ­νος ἐ­α­ρινά ἄνθη καί τρι­αν­τά­φυλλα … Ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰ­χμα­λω­σίας νά βλέπῃ ἐ­λευ­θε­ρίαν»! Ἔτσι ἐκ­φρά­ζει τόν θαυ­μα­σμό του γιά τούς Νε­ο­μάρ­τυ­ρες, τούς μετά τήν Ἅ­λωση τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λεως κα­λῶς ἀ­θλή­σαν­τας καί ξί­φει ἤ ἀγ­χόνῃ τε­λει­ω­θέν­τας, ὁ Ἅ­γιος Νι­κό­δη­μος ὁ Ἁ­γι­ο­ρεί­της. Ὁ πο­λυ­γρα­φό­τα­τος Νά­ξιος μο­να­χός τοῦ 18ου αἰ­ῶ­νος κα­τέ­γραψε 87 συ­να­ξά­ρια Νε­ο­μαρ­τύ­ρων στό πε­ρί­φημο «Νέον Μαρ­τυ­ρο­λό­γιον», τό ὁ­ποῖο ἐ­ξε­δόθη τό 1799. Με­ταξύ τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων τούς ὁ­ποί­ους κα­τα­γρά­φει, πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται καί ὁ Φω­τι­στής τῶν σκλά­βων, ὁ Ἅ­γιος Κο­σμᾶς ὁ Αἰ­τω­λός (1714 – 1779), ὁ ὁ­ποῖος ἐρ­γά­σθηκε ἀ­ό­κνως γιά νά ἀ­πο­τρέ­ψει τούς ἐ­ξι­σλα­μι­σμούς καί νά δι­α­δώ­σει τήν Ἑλ­λη­νορ­θό­δοξη Παι­δεία.

Οἱ Νε­ο­μάρ­τυ­ρες ἦ­σαν οἱ πρῶ­τοι ἀν­τι­στα­σι­α­κοί τῆς δου­λείας, ὅ­πως τούς ὀ­νό­μασε ὁ ἀ­εί­μνη­στος θε­ο­λό­γος καί ἱ­στο­ρι­κός π. Γε­ώρ­γιος Με­ταλ­λη­νός. Οἱ ἁ­γι­α­σμέ­νες αὐ­τές μορ­φές, αὐτό τό πρα­γμα­τικό νέ­φος τῶν χι­λι­ά­δων Νε­ο­μαρ­τύ­ρων, ἦ­σαν οἱ πρω­τερ­γά­τες τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Ἐ­πα­ναστάσεως. Ἄν αὐ­τοί δέν εἶ­χαν θυ­σι­α­σθεῖ γιά τήν Πί­στη καί τήν Πα­τρίδα, δέν θά ὑ­πῆρ­χαν τό 1821 Ἕλ­λη­νες Ὀρ­θό­δο­ξοι γιά νά ἀ­γω­νι­σθοῦν.

Ἡ Ἑλ­λη­νική Ἐ­πα­νά­σταση ἦ­ταν ἐ­πα­νά­σταση ἐ­θνική καί θρη­σκευ­τική. Δέν ἀν­τέ­γραψε κα­μία ἄλλη ἐ­πα­νά­σταση οὔτε, ἄλ­λω­στε, θά μπο­ροῦσε νά ἐμ­πνευ­σθεῖ ἀπό ἰ­δε­ο­λο­γίες πού πε­ρι­εῖ­χαν ἀ­θε­ϊ­στικά ἤ ἀν­τι­εκ­κλη­σι­α­στικά μη­νύ­ματα. Ὁ Στῆ­βεν Ράν­σι­μαν, κο­ρυ­φαῖος Βρε­τα­νός Βυ­ζαν­τι­νο­λό­γος τοῦ 20οῦ αἰ­ῶνος, ἔ­γραψε στό ἔργο του «Ἡ Με­γάλη Ἐκ­κλη­σία ἐν Αἰ­χμα­λω­σίᾳ» ὅτι: «στή δι­άρ­κεια τῶν σκο­τει­νῶν αἰ­ώ­νων ἡ Ὀρ­θο­δο­ξία δι­α­φύ­λαξε τόν Ἑλ­λη­νι­σμό. Ἀλλά καί χω­ρίς τήν ἠ­θική δύ­ναμη τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ ἡ ἴ­δια Ὀρ­θο­δο­ξία ἴ­σως νά εἶχε συρ­ρι­κνω­θεῖ».

Τό ση­μεῖο τοῦ Σταυ­ροῦ «δι᾿ οὗ πάν­τοτε νι­κῶ­μεν» πα­ρου­σι­ά­ζει ὁ Ἀ­λέ­ξαν­δρος Ὑ­ψη­λάν­της στήν πρώτη Προ­κή­ρυξή του τῆς 24ης Φε­βρου­α­ρίου τοῦ 1821. Ἡ Φι­λική Ἑ­ται­ρεία εἶχε ὁ­ρί­σει, ἤδη ἀπό τόν Ὀ­κτώ­βριο τοῦ 1820, ὡς ἡ­μέρα τοῦ ξε­ση­κω­μοῦ τήν ἡ­μέρα τοῦ Εὐαγ­γγε­λι­σμοῦ, τήν 25η Μαρ­τίου, γιά νά κα­τα­δεί­ξει τήν σύν­δεση τῆς Πα­να­γίας καί τῆς Ἐ­λευ­θε­ρίας, τῆς Πί­στεως καί τῆς Πα­τρί­δος. Τήν σύν­δεση τοῦ Χρι­στοῦ καί τῶν Ἑλ­λή­νων ὡς Σῶμα τῆς Ἐκ­κλη­σίας Του. Οἱ πρω­τα­γω­νι­στές τοῦ Ἀ­γώνα ὁ­μο­λο­γοῦν τήν Χρι­στι­α­νική Πί­στη τους καί σέ ὅ­λες τίς Ἐ­θνι­κές Συ­νε­λεύ­σεις θέ­τουν ὡς προ­οί­μιο τῶν Συν­τα­γμά­των τήν ἐ­πί­κληση πρός τήν Ἁ­γία Τρι­άδα. Οἱ ὀθωμανοί, γνω­ρί­ζον­τας ὅτι ὁ Ὀρ­θό­δο­ξος κλῆ­ρος ἦ­ταν ἡ πνευ­μα­τική ἡ­γε­σία τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ, ἐκ­δι­κή­θη­καν πρώ­τους ἀπ᾿ ὅ­λους Πα­τρι­άρ­χες, Ἐ­πι­σκό­πους, Ἱ­ε­ρεῖς, Μο­να­χούς καί Μο­να­χές. Καί τούς θα­νά­τω­σαν μέ τρόπο μαρ­τυ­ρικό. Με­ταξύ αὐ­τῶν ξε­χω­ρί­ζει ἡ μορφή τοῦ Ἁ­γίου Ἐ­θνο­ϊ­ε­ρο­μάρ­τυ­ρος Πα­τρι­άρ­χου Κων­σταν­τι­νου­πό­λεως Γρη­γο­ρίου Ε´, τοῦ ὁ­ποίου τό ἁ­γι­α­σμένο λεί­ψανο φυ­λάσ­σε­ται στόν Κα­θε­δρικό Ναό τῶν Ἀ­θη­νῶν, μαζί μέ τά ἱ­ερά λεί­ψανα τῆς Κυ­ρᾶς τῶν Ἀ­θη­νῶν, τῆς Ἁ­γίας Φι­λο­θέης.

Ἤ­θελε ὄντως ἀ­ρε­τήν καί τόλ­μην ἡ Ἐ­λευ­θε­ρία! Οἱ συν­θῆ­κες ἦ­σαν ἀν­τί­ξοες. Ἡ Ἱ­ερά Συμ­μα­χία ἀν­τι­πά­λευε τίς ἐ­θνι­κές ἐξε­γέρ­σεις λαῶν πού δι­α­σποῦ­σαν τίς με­γά­λες Αὐ­το­κρα­το­ρίες. Οἱ Ἕλ­λη­νες ἦ­σαν λι­γό­τε­ροι ἀ­ρι­θμη­τικά, ἀλλά ­πέ­τυ­χαν νά ἐλευ­θε­ρω­θοῦν. Παρά τήν δι­χό­νοια, ἡ ὁποία ἔ­θεσε σέ κίν­δυνο τόν Ἀ­γῶνα, κα­τόρ­θω­σαν νά ση­κώ­σουν τό ἀ­νά­στημά τους ἀ­πέ­ναντι στόν ὀ­θω­μανό δυ­νά­στη, νά προ­τά­ξουν καί νά κα­τα­κτή­σουν τήν Ἐ­λευ­θε­ρία ἔ­ναντι τοῦ θα­νά­του. Οἱ Ἕλ­λη­νες ὑ­πῆρ­χαν, ὑ­πάρ­χουν καί θά ὑ­πάρ­χουν! Ὅ­πως χα­ρα­κτη­ρι­στικά ἀ­πάν­τησε ὁ Ἐ­θνο­μάρ­τυς τοῦ 1821 Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Κύ­πρου Κυ­πρι­α­νός στόν ὀ­θω­μανό δι­οι­κητή καί δή­μιό του: «Ἡ Ρω­μη­ο­σύνη ἔν νά χα­θῇ ὅν­τας ὁ κό­σμος λείψει!». Ὁ Ὀρ­θό­δο­ξος Ἑλ­λη­νι­σμός, δη­λαδή, θά ὑ­πάρ­χει, θά ἐ­πι­βι­ώ­νει καί θά ἀ­γω­νί­ζε­ται μέ­χρι τήν συν­τέ­λεια τοῦ αἰ­ῶ­νος.

Εἴ­δαμε ἀ­δελ­φούς νά χά­νον­ται, ἀλλά δέν λι­πο­ψυ­χή­σαμε! Εἴ­δαμε κα­τα­κτή­σεις καί ἀ­πώ­λειες ἐ­δα­φῶν, ἀλλά δέν στα­μα­τή­σαμε νά ἀ­γω­νι­ζό­μα­στε! Ἡ πί­στη στόν Θεό, ἡ συ­νεί­δηση τῆς δι­α­χρο­νι­κῆς συ­νέ­χειας τοῦ Ἔ­θνους, ἡ ἀ­γάπη μας γιά τά γράμ­ματα, τό ἀν­τι­στα­σι­ακό μας ἦ­θος, ἡ κοι­νο­τική ἀλ­λη­λεγ­γύη, αὐτά ἦ­σαν τά πνευ­μα­τικά ἐ­φό­δια πού ὁ­δή­γη­σαν στήν Ἐ­λευ­θε­ρία καί θέ­ρι­ε­ψαν τό κί­νημα τοῦ Φι­λελ­λη­νι­σμοῦ.

Χω­ρίς νά ἀ­πε­λευ­θε­ρω­θοῦν ὅλα τά ἐ­δάφη ὅ­που δι­α­βι­οῦ­σαν Ἕλ­λη­νες, ἐπί 400 χρό­νια γιά τήν Νό­τιο Ἑλ­λάδα καί 500 χρό­νια γιά τήν Βό­ρειο Ἑλ­λάδα, δι­α­τη­ρή­σαμε ἄ­σβε­στη τήν φλόγα καί δέν ἀ­πο­γο­η­τευ­θή­καμε! Δέν ὑ­πο­δου­λω­θή­καμε ἠ­θικά καί πνευ­μα­τικά. Ἤ­μα­σταν καί εἴ­μα­στε πάν­τοτε ἐ­λεύ­θε­ροι. Ἐλεύ­θε­ροι στήν καρ­διά, ἐ­λεύ­θε­ροι στήν σκέψη, ἐ­λεύ­θε­ροι στό φρό­νημα, ἐ­λεύ­θε­ροι στήν συ­νεί­δηση!

Ἡ Ἱ­ερά Σύ­νο­δος τῆς Ἐκ­κλη­σίας τῆς Ἑλ­λά­δος, διά τῆς Εἰ­δι­κῆς Συ­νο­δι­κῆς Ἐ­πι­τρο­πῆς Πο­λι­τι­στι­κῆς Ταυ­τό­τη­τος, ἔ­χει προ­γραμ­μα­τί­σει 261 ἐκ­δη­λώ­σεις σέ ὅλη τήν ἐ­πι­κρά­τειά Της γιά νά τι­μη­θεῖ ἡ με­γάλη Ἐ­πέ­τειος, ὀρ­γα­νώ­νον­τας ἐκ­δό­σεις, συ­νέ­δρια, λα­τρευ­τι­κές συ­νά­ξεις καί καλ­λι­τε­χνι­κές ἐκ­δη­λώ­σεις. Τό Πρόγραμμα βρί­σκε­ται ἤδη ἀ­ναρ­τη­μένο στόν ἱ­στό­τοπο www.ekklisia1821.gr, τόν ὁποῖο δη­μι­ούρ­γησε ἡ Ἱ­ερά Σύ­νο­δος εἰ­δι­κά γιά τίς Συ­νο­δι­κές καί Πε­ρι­φε­ρει­α­κές δρά­σεις τῆς Ἐκ­κλη­σίας τῆς Ἑλ­λά­δος κατά τό ἔ­τος 2021. Πα­ράλ­ληλα, κυ­ο­φο­ροῦ­νται συ­νερ­γα­σίες μέ τά Ἀ­νώ­τατα Ἐκ­παι­δευ­τικά Ἱ­δρύ­ματα, τήν Το­πική Αὐ­το­δι­οί­κηση καί ἄλ­λους Φο­ρεῖς.

Ἀ­δέλ­φια μας, ἐ­λᾶτε!

Εἶ­ναι ὁ και­ρός νά θυ­μη­θοῦμε, νά μά­θουμε, νά ἀ­να­στο­χα­σθοῦμε.

Γιά τήν Ἐ­λευ­θε­ρία καί τήν Αὐ­το­δι­ά­θεση, γιά τό Δί­καιο καί τήν Ἑ­νό­τητα, γιά τήν Ἀ­ξι­ο­σύνη καί τήν Φρό­νηση.

Γιά τοῦ Χρι­στοῦ τήν Πί­στη τήν Ἁ­γία καί τῆς Πα­τρί­δος τήν Ἐ­λευ­θε­ρία.

Γιά ὅλα ἐ­κεῖνα τά ἰ­δα­νικά πού μᾶς ἔ­κα­ναν φω­το­δό­τες ἀ­γω­νι­στι­κό­τη­τας, πο­λι­τι­σμοῦ καί προ­κο­πῆς ἔ­χουμε τό χρέος καί τήν ἀ­πα­ρά­μιλλη τιμή νά ἑ­ορ­τά­σουμε κατά τήν διάρκεια τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ ἔτους τά 200 χρό­νια του ἀ­να­στη­μέ­νου Γέ­νους.

Κι ἄν νο­μί­ζουμε πώς οἱ δυ­σκο­λίες μπο­ροῦν νά μᾶς νι­κή­σουν, ἄς θυ­μό­μα­στε πάν­τοτε ὅτι ἀ­να­συ­στή­σαμε τό Κρά­τος μας βασισμένοι στά ἰ­δα­νικά τοῦ ᾿21, ἐνῶ ὅλα «τά ᾿σκι­αζε ἡ φο­βέρα καί τά πλά­κωνε ἡ σκλα­βιά».

Εἶ­ναι ἡ στι­γμή νά τι­μή­σουμε τό αἷμα μας, νά κοι­τά­ξουμε κα­τά­ματα τήν ἱ­στο­ρία μας. Τούτη τήν ἱ­στο­ρία, πού λάμ­πρυνε τό Ἔ­θνος μας στά πέ­ρατα τῆς Οἰ­κου­μέ­νης. Τούτη τήν δόξα, πού στε­φα­νώ­νει τίς θά­λασ­σες καί τήν γῆ μας. Τούτη τήν πί­στη, πού κρα­τεῖ ἀ­τα­λάν­τευτη τήν ἐλ­πίδα ἀπ᾿ ἄ­κρη σ᾿ ἄ­κρη αὐ­τοῦ τοῦ τό­που. Ἀπό τήν Κρήτη ὥς τήν Θράκη κι ἀπό τήν Ἤ­πειρο ὥς τήν μαρ­τυ­ρική μας Κύ­προ.

Μέ γνώση γιά τό πα­ρελ­θόν καί χρι­στι­α­νική βε­βαι­ό­τητα γιά τό μέλ­λον, οἱ Με­γά­λες Ὧ­ρες τοῦ Ἔ­θνους μᾶς ὁ­δη­γοῦν!

Τό δέ ἔ­λεος, ἡ χάρις καί ὁ φωτισμός τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ εἴθε νά εἶναι μαζί μέ ὅλους μας.

Μέ συγ­κί­νηση, ὑ­πε­ρη­φά­νεια καί πα­τρική ἀ­γάπη

† Ὁ Ἀθη­νῶν ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ, Πρό­ε­δρος
† Ὁ Μυτιλήνης, Ἐρεσσοῦ καί Πλωμαρίου Ἰάκωβος
† Ὁ Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου Δημήτριος
† Ὁ Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας Παντελεήμων
† Ὁ Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου Δαμασκηνός
† Ὁ Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης Ἀνδρέας
† Ὁ Ξάνθης καί Περιθεωρίου Παντελεήμων
† Ὁ Ἄρτης Καλλίνικος
† Ὁ Ἰλίου, Ἀχαρνῶν καί Πετρουπόλεως Ἀθηναγόρας
† Ὁ Ζακύνθου Διονύσιος
† Ὁ Κηφισίας, Ἀμαρουσίου καί Ὠρωποῦ Κύριλλος
† Ὁ Νέας Ἰωνίας, Φιλαδελφείας,Ἡρακλείου καί Χαλκηδόνος Γαβριήλ
† Ὁ Γλυφάδας, Ἑλληνικοῦ, Βούλας,Βουλιαγμένης καί Βάρης Ἀντώνιος
Ὁ Ἀρ­χι­γραμ­μα­τεύς
† Ὁ Ὠρεῶν Φιλόθεος»

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ
ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΙ ΝΙΓΡΙΤΗΣ

ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 259

Ἐν Σέρραις τῇ 5ῃ Ἰανουαρίου 2021

Πρός τούς εὐλογημένους Χριστιανούς τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

«Ἡ ἑλληνική Ἐπανάσταση εἶναι ἡ πιό πνευματική ἐπανάσταση πού ἔγινε στόν κόσμο. Εἶναι ἁγιασμένη. Ἡ ἐλευθερία, πού γι’ αὐτή θυσιαζόντανε οἱ Ἕλληνες, δέν ἤτανε κάποια ἀκαθόριστη θεότητα, ἀλλά ἤτανε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός» (Φώτης Κόντογλου. Ἡ πονεμένη Ρωμιοσύνη).

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,

Ὁ ἔνδοξος Ἑλληνικός λαός στήν ἱστορική του πορεία, ἔχει γνωρίσει πολλούς κατακτητές, ἔχει ἀποκτήσει συνείδηση τί θά πεῖ σκλαβιά καί ἔχει χύσει πολύ αἷμα γιά τήν πολυπόθητη κάθε φορά ἐλευθερία του. Ἔτσι γνωρίζει τή μεγάλη σημασία καί ἀξία τῆς εἰρηνικῆς καί ἐλεύθερης ζωῆς. Ἡ Ἐθνεγερσία τοῦ 1821 συνδέθηκε ἄρρηκτα μέ τόν ἕως θυσίας ἀγώνα γιά τήν ἀνάκτηση τῆς ἐλευθερίας. Εἶναι κοινό χαρακτηρι­στικό ὅλων ἐκείνων τῶν γενναίων δημιουργῶν τῆς ἐποποΐας τοῦ 1821, ἡ βεβαιότητα γιά τόν ἱερό σκοπό τῆς Ἐθνεγερσίας, ἡ κοινή ἀπόφαση γιά τήν ἐλευθερία ἤ τόν θάνατο καί ἡ κοινή πίστη στήν θεία συμμαχία καί πρόνοια. Στόν ὑπέρτατο αὐτόν ἀγώνα οἱ ἀγωνιστές τῆς ἐλευθερίας προσέφεραν μέ θαυμαστή γενναιότητα τήν ἴδια τους τήν ζωή καί ἀποφάσισαν τόν ὑπέρ πάντων ἀγώνα ἐναντίον τοῦ ἀλλόθρησκου καί βάρβαρου δυνάστη.

Κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὁ ὑπόδουλος Ἑλληνισμός, ἡ πονεμένη Ρωμηοσύνη, ὅπως τήν χαρακτηρίζει ὁ Φώτης Κόντογλου, ἀντι­στάθηκε μέ τήν ὀρθόδοξο πίστη, τήν ἑλληνική παιδεία, τό ντουφέκι καί μέ τό φιλότιμο. Στίς ἔνοπλες ἐξε­γέρσεις, πρωτοστατοῦσαν οἱ κλεφταρματω­λοί, ἀλλά κεφαλαιώδης ἦταν καί ὁ ρόλος τῶν Ἐπισκόπων, τῶν ἁπλῶν ἱερέων καί τῶν μοναχῶν. Στήν δεύτερη μορφή ἀντιστάσεως, τήν πνευματική καί ἠθική, ἡ Ἐκκλησία ὑπῆρξε ὁ ἀδιαμφι­σβήτητος ἡγέτης καί καθοδηγητής. Ἡ συμμετοχή τῆς Ἐκκλησίας στήν ἀντίσταση κατά τοῦ Τούρκου δυνάστη καί ἡ προσφορά της στήν διαφύλαξη τῆς ἑνότητας καί τῆς συνέχειας τοῦ Γένους ὑπῆρξαν μεγαλειώδεις. Ὁ ἔγκριτος Βρετανός Βυ­ζαντινολόγος Στῆβεν Ράνσιμαν, στό βι­βλίο του «Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐν Αἰχμαλωσίᾳ» ἐπισημαίνει: «Ἡ Ὀρθοδο­ξία ἦταν ἡ δύναμη πού διετήρησε τόν Ἑλληνισμό κατά τήν διάρ­κεια τῶν σκοτεινῶν αἰώνων…». Τό Ἑλληνικό Ἔθνος ἀφοῦ δοκιμάσθηκε σκληρά, τελικά θριάμβευ­σε, γιατί εἶχε πίστη στόν Θεό, τό δίκαιο καί τήν ἀλήθεια.

Ἡ πνευματική αὐτή ἀντίσταση τοῦ Γένους καί ὁ πρωταγωνιστικός ρόλος τῆς Ἐκκλησίας μας κατά τήν περίοδο ἐκείνη ἀναδεικνύονται κυρίως στούς τομεῖς τῆς διαφυλάξεως τῆς πίστεως καί τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως. Οἱ ἔννοιες Ὀρθόδοξος καί Ρωμηός ἦσαν σχεδόν ταυτόσημες. Καθ’ ὅλην τήν διάρκεια τῆς δουλείας στούς Ὀθωμανούς Τούρκους ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκ­κλησία, ὑπῆρξε ἕνα μεγάλο καί διαρκές σχολεῖο πίστεως, ἑλληνικῆς παιδείας, ἐλπίδος, ὑπομονῆς, πνευ­ματικῆς ἀντιστάσεως, ἠθικῆς ἐλευθερίας καί ἐθνικῆς ἀφυπνίσεως. Ἔτσι ἐπιτεύχθη ἡ παλιγγενεσία τῆς πατρίδος. Μόνον ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ βαθειά πίστη τῶν ἡρωϊκῶν πρωταγωνιστῶν τοῦ 1821. «Μάχου ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος» ἔγραφε στήν Προκήρυξη τῆς 24ης Φεβρουαρίου τοῦ 1821 ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης.

Μέ τήν συντονισμένη προετοιμασία ἀπό τήν Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τούς διδάχους τοῦ γένους, τούς προεστούς καί τίς ἄλλες κοινοτικές ὁμάδες καί κυρίως χάρις στό ἀδούλωτο φρόνημα τῶν Ἑλλήνων, πού διαχρονικά ἀποτελεῖ κληρονομιά τῆς φυλῆς μας, ξύπνησαν λησμονημένες στό χρόνο προσδοκίες, φούντωσαν ξεθωριασμένες ἀπό τά βάσανα ἐλπίδες, ἀναβίωσαν καταπιε­σμένες ἀπό τήν φρικτή τυραννία δυνάμεις. Ἔτσι, ξεσηκώθηκαν ἀπό τήν ταπείνω­ση οἱ σκλαβωμένοι Ἕλληνες, ξαναγεννήθηκαν μέσα στόν τάφο οἱ ἀγωνιστές, ἐστάθη­σαν μέ γενναιότητα μπροστά στό βάρβαρο δυνάστη καί ὕψωσαν μέ ὑπε­ρηφάνεια τό σύνθημά τους σέ κάθε γωνιά τῆς ἑλληνικῆς γῆς: «Ἐλευθερία ἤ θάνατος», «Γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν ἐλευθερία». Σ’ αὐτόν τόν τιτάνιο ἀγώνα πηγή ἐμπνεύσεως καί δύναμις συνεκτική ὑπῆρξε ἡ ἁγία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, γιά τήν ὁποία τόσο εὔστοχα ἡ ἀείμνηστη λογοτέχνης Ἰωάννα Τσάτσου ἔλεγε: «Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν πατρίδα σέ κάθε σκλαβιά. Ἡ πατρίδα μας ἦταν ἡ Ὀρθοδοξία μας»! Κάθε ἥρωας, πού ἔγινε ἐπώνυμος ἤ ἔμεινε ἀνώνυμος πάνω στή σκηνή τοῦ μεγάλου ἀγώνα, ἐνσάρκωσε μέσα του ὁλόκληρο τό Ἔθνος, ὅπως καί τό ἴδιο τό Ἔθνος ταυτίσθηκε μέ κάθε ἐπώνυμο ἤ ἀνώνυμο ἀγωνιστή τοῦ ἔπους τῆς ἐλευθερίας.

Ἡ Ἑλληνική ἐπανάσταση δέν μοιάζει μέ καμία ἄλλη ἐπανάσταση τῆς ἐποχῆς. Ἀξιοποιεῖ μέν τίς ἰδέες ἀπό ἄλλα εὐρωπαϊκά ἐπαναστατικά κινήματα τῶν χρόνων ἐκείνων, ἀλλά δέν εἶναι ἀντίγραφο καμμιᾶς. Εἶναι ἐπανάσταση μέ ἐθνικό καί θρησκευτικό χαρακτήρα, πού ἔχει ὡς κίνητρο τήν ἀπελευθέρωση τῶν Ἑλλήνων ἀπό τούς ἀλλόθρησκους Ὀθωμανούς. Ἦταν ἐπανάσταση ἑνός εὐγενικοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος ποθοῦσε τήν ἐθνική του ἀνεξαρτησία, ἔπειτα ἀπό σκλαβιά 400 καί περισσοτέρων χρόνων στόν Τούρκο δυνάστη. Ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώ­νης ἔχει συνοψίσει σέ λίγες γραμμές μέ τόν πλέον αὐθεντικό τρόπο τόν χαρακτήρα τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἀγῶνος: «Ἡ ἐπανάστασις ἡ ἐδική μας δέν ὁμοιάζει μέ καμμίαν ἀπό ὅσας γίνονται τήν σήμερον εἰς τήν Εὐρώπην. Τῆς Εὐρώπης αἱ ἐπαναστάσεις ἐναντίον τῶν διοικήσεών των εἶναι ἐμφύλιος πόλεμος, ὁ ἐδικός μας πόλεμος ἦτον ὁ πλέον δίκαιος, ἦτον ἔθνος μέ ἄλλον ἔθνος». Ἡ ἐθνική παλιγγενεσία διακρινόταν γιά τήν ὁμοψυχία τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ, τήν ἀκλόνητη πίστη, τόν ἁγνό πατριωτισμό, γι’ αὐτό καί πέτυχε. Σωρεία ἀρχιερέων τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὅπως ὁ Ἀθηνῶν Θεόφιλος, ὁ Μονεμβασίας καί Σπάρτης Χρύσανθος, ὁ Χριστιανουπόλεως Γερμανός, ὁ Ναυπλίου καί Ἄργους Γρηγόριος, ὁ Δημητσάνης Φιλόθεος, ὁ Ὠλένης Φιλάρετος, ὁ Θεσσαλονίκης Ἰωσήφ, ὁ Κορώνης Γρηγόριος, ὁ Κίτρους Μελέτιος, ὁ Ἱερισσοῦ Ἰγνάτιος, ὁ Βρεσθένης Θεοδώρητος, ὁ Ἄρτης Πορφύριος, ὁ Ἔλους Ἄνθιμος, ὁ Σαλώνων Ἠσαΐας, ὁ Λαρίσης Πολύκαρπος, ὁ Χίου Πλάτων, ὁ Μεθώνης, Ναυαρίνου καί Νεοκάστρου Γρηγόριος, ὁ Ρωγῶν Ἰωσήφ, ὁ Σισανίου καί Σιατίστης Ἀλέξανδρος, κληρικοί καί μοναχοί ἱερομάρτυρες καί ἐθνομάρτυρες, ὅπως ὁ Ἀθανάσιος Διάκος στήν Ἀλαμάνα, ὁ Γρηγόριος Δικαῖος στό Μανιάκι, ὁ καλόγερος Σαμουήλ στό Κούγκι καί ἀγωνιστές, ἔλαβαν ἐνεργό μέρος στήν Ἐπανάσταση, ἔδωσαν τήν ζωή τους πολεμώντας τόν Ὀθωμανό κατακτητή καί τό αἷμα τους πότισε τό δένδρο τῆς Ἑλληνικῆς ἐλευθερίας.

Ἕνας ἀπό τούς θεσπεσίους πρωτεργάτες αὐτοῦ τοῦ ἔπους, στόν ὁποῖον οἱ σύγχρονοι Σερραίοι ὀφείλουμε ἰδιαιτέρα τιμή καί εὐγνωμοσύνη, γιά ὅσα ὑπέρ τῆς πίστεως καί τῆς πατρίδος ἔπραξε, εἶναι καί ὁ συντοπίτης μας Ἀρχιστράτηγος Ἐμμανουήλ Παπᾶς, ὁ ὁποῖος προσέφερε στόν ἀγώνα ὁλόκληρη τήν οἰκογένεια καί τήν ζωή του καί σφράγισε τήν πολύτιμη αὐτή προσφορά μέ τόν θάνατό του. Ἐργάσθηκε μέ σύνεση, εὐστροφία καί ἀγωνιστικό φρόνημα, μή φειδόμενος κόπων καί χρημάτων, ὑπέρ τῆς ἐθνικῆς ἀφυπνίσεως καί προστασίας τῶν ἀδικουμένων Ἑλλήνων καί ὑπέρ τοῦ ὑπερμεγίστου ἀγαθοῦ τῆς ἐλευθερίας. Ἡ ἐξέχουσα καί ἐμβληματι­κή προσωπικότητα τοῦ Σερραίου ἀρχηγέτη, διεδρα­μάτι­σε σπουδαῖο ρόλο στήν ἔκβαση τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα σέ τοπικό ἀλλά καί ἐθνικό ἐπίπεδο. Ἡ συνεισφορά του στόν ἀγώνα, ἡ ὁποῖα ἀνεδείχθη ὑπερτέρα τῶν περιστάσεων σέ φιλοπατρία, ἁγνότητα καί καθαρότητα προθέσεων καί κινήτρων, θάρρος, ἀνδρεία καί πνεῦμα θυσίας, εἶναι μεγαλειώδης καί μοναδική σέ ἀποφασιστικότητα, ἀφού ὑπερέβη τά ὅρια τοῦ ἐφικτοῦ καί μετεωρίσθηκε στά ὅρια τοῦ θαύματος. Ἄς εἶναι αἰώνια ἡ μνήμη τοῦ «ἀθανάτου» αὐτοῦ ἥρωα πού τά σεπτά λείψανά του σκεπάζει ἡ ἔνδοξος Σερραϊκῆ γῆ καί ἀπαλά τά μυρώνει μέ τό εὐωδιαστό θυμίαμα τῶν λουλουδιῶν της.

Χρέος τοῦ οἰκουμενικοῦ Ἑλληνισμοῦ καί ἐπιβε­βλημένο καθῆκον ὅλων μας πού σήμερα ἀπολαμ­βάνουμε τό μέγα ἀγαθό τῆς ἐλευθερίας, εἶναι νά ἀξιοποιήσουμε τήν πνευματική αὐτή παρακατα­θήκη καί τήν ἱστορική ἐμπειρία, τήν ὁποία συνθέτουν οἱ ἀγῶνες καί οἱ θυσίες τῶν ἡρώων ἀγωνιστῶν τῆς Ἐθνικῆς παλιγγενεσίας. Ἡ λαμπρή αὐτή ἐπέτειος μᾶς δίδει τήν ἀφορμή νά ἐμβαθύνουμε μέ γόνιμο τρόπο στά γεγονότα, νά διδαχθοῦμε ἀπό αὐτά, διορθώνοντας τά λάθη μας καί αὐξάνοντας τίς ἀρετές μας, νά «κοινωνήσουμε ἀπό τό ἀθάνατο κρασί τοῦ ’21», ἀλλά καί νά θυμηθοῦμε τίς κακουχίες καί τά βάσανα πού ἔζησαν οἱ ἔνδοξοι πατέρες μας. Παραλλή­λως ὅμως αὐτή ἡ ἐπέτειος θά πρέπει νά λει­τουργήσει καί ὡς ἕνα ἰσχυρό ἀνάχωμα στήν ἰσοπεδωτική λήθη τῶν καιρῶν μας, πού ἀπεργάζεται τήν ἀποδυνάμωση τῶν συνεκτικῶν καί ὑπαρκτικῶν στοιχείων αὐτοῦ τοῦ Ἔθνους. Ἡ ἀπαλ­λαγμένη ἀπό προκαταλήψεις, φανατισμούς καί στρεβλώσεις μελέτη καί γνώση τῆς ἱστορίας μας εἶναι ἱερά ὑποχρέωσις καί καίριο μέλημα κάθε ἐχέφρονος λαοῦ, πού πορεύεται μέσα στό συνεχῶς μεταβαλλόμενο σύγχρονο ἱστο­ρικό γίγνεσθαι.

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,

Ἡ τοπική μας Ἐκκλησία, θέλουσα νά συμβάλει οὐσιαστικά στόν ἑορτασμό τῆς τριπλῆς ἐπετείου, τῆς συμπληρώσεως δηλαδή τῶν 200 χρόνων ἀπό: α) τῆς ἐθνικῆς παλλιγγενεσίας (25-03-1821), β) τῆς θαυμα­στῆς διασώσεως τῆς μεγαλομάρτυρος πόλεως των Σερρῶν, πρεσβείαις τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, τήν 8η Μαΐου 1821, ἐκ τῆς σφαγῆς ὑπό τῶν ὀθωμανῶν Τούρκων καί γ) τῆς κοιμήσεως τοῦ πρωτεργάτου τῆς ἐπαναστάσεως στήν Μακεδονί­α, Σερραίου Ἀρχιστρατή­γου Ἐμμανουήλ Παπᾶ, τήν 5η Δεκεμβρίου 1821, προγραμματίζει διά τό τρέχον ἔτος 2021 μία σειρά ἐκδηλώσεων ἐπετειακοῦ καί διδακτικοῦ χαρακτῆρος, πού σύν Θεῷ, θά πραγματοποιηθοῦν μέ τήν συνεργασία θεσμικῶν φορέων τῆς περιοχῆς μας, ἀλλά καί τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί θά ἀποτελέσουν ἀπό κοινοῦ μία καλή ἀφορμή γιά ὅλους μας, ὥστε νά ἀξιοποιή­σουμε τήν πνευματική αὐτή παρακαταθήκη τῶν πατέρων μας καί τήν ἱστορική ἐμπειρία αὐτοῦ τοῦ μαρτυρικοῦ λαοῦ καί νά κρατήσουμε ἄσβηστη τή φλόγα τῆς ἐλευθερίας.

Ἡ μελέτη καί ἡ βαθιά γνώση τῆς ἱστορίας, ἡ ἐπαγρύπνηση καί ἡ ἐγκατάλειψη τοῦ ἐφησυχασμοῦ, ἡ ἐθνική μας ἑνότητα καί ὁμοψυχία ἀποτελοῦν καί σήμερα τά πιό ἀποτελεσματικά ὅπλα, γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ποικίλων ἐθνικῶν, κοινωνικῶν καί πνευ­ματικῶν προκλήσεων τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Ἡ μελέτη καί κυρίως ἡ γνώ­ση τῆς ἐθνικῆς μας ἱστορίας, ἀπηλλαγμένης ἀπό προκαταλήψεις, ἰδεολο­γικές ἀγκυλώσεις καί ἀνούσιες ὑπερβολές, θά μᾶς ὁδηγήσει νά ἀντιλη­φθοῦμε τήν διαχρονική ἀξία καί θαυμαστή ἐπικαιρότητα τῶν λόγων τοῦ συγγρα­φέως Στρατῆ Μυριβήλη: «Ὅμως ἕνας ἄνθρωπος, ἕνας λαός, ἕνα ἔθνος, δέν ἐξαφανίζεται μονάχα μέ τή φωτιά καί μέ τό σίδερο. Δέν ἐξαφανίζεται μονά­χα μέ τό χάσιμο τῆς ζωῆς του. Ἐξαφανίζεται πιό σίγουρα, πιό τελειωτικά μέ τό χάσιμο τῆς ψυχῆς του. Τῆς ψυχῆς του τῆς ἀτομικῆς, τῆς ψυχῆς του τῆς ὁμαδικῆς. Χάνω τήν ψυχή μου θά πεῖ: χάνω τήν οὐσια­στική μου ὕπαρξη. Ἄν ὑπάρχουμε σήμερα σάν Ἑλληνική φυλή, εἶναι γιατί κρατηθήκαμε ἀπό τό ἄμφιο τῆς θρησκείας μας ὅλα αὐτά τά χρόνια».

Ἡ δέ χάρις καί ὁ τηλαυγής φωτισμός τοῦ Ἐπιφανέντος Κυρίου καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εὔχομαι νά σκεπάζουν ὅλους σας πάντοτε ἁγιαστικῶς καί προστατευτικῶς.

Διάπυρος εὐχέτης σας πρός τόν Κύριο

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ὁ Σερρῶν καί Νιγρίτης Θεολόγος

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΠΕΤΕΙΑΚΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ
ΕΠΙ ΤΗ ΕΠΕΤΕΙΩ 200 ΧΡΟΝΩΝ
ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΗΡΥΞΕΩΣ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ
1821 – 2021

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

«Ὁ Κρατερός αἰχμητής τῶν Σερρῶν καί κύδιστος τῶν Μακεδόνων ἡγήτορας»

Ὁ ἀγώνας του γιά τήν ἐλευθερία τῆς Μακεδονίας
καί ἡ τύχη τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειάς του.

Ὁ «ὀρθοδοξότατος ἀρχιστράτηγος»¹, ὁ «ἀρχηγός καί ὑπερασπιστής τῆς Μακεδονίας»² Ἐμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε τό 1772 στό χωριό τῶν Σερρῶν Δοβίστα³, πού σήμερα πρός τιμή τοῦ Ἥρωα ὀνομάζεται «Ἐμμανουήλ Παπάς».

Γονεῖς τοῦ Ἥρωα ἦσαν ὁ Δημήτριος Οἰκονόμου, πού σέ ἡλικία τριάντα ἐτῶν μέ ἐπιμονή τῶν συμπολιτῶν του, χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος καί τιμήθηκε ἀπό τόν Μητροπολίτη Σερρῶν μέ τό ἀξίωμα-ὀφφίκιο τοῦ Οἰκονόμου, καί ἡ ἐνάρετη μητέρα του Βασιλική. Παππούς τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ ἦταν ὁ εὐλαβέστατος παπα-Λεοντῆς, ἱερέας στό χωριό Δοβίστα πρό τοῦ 1700.

Ἡ πολύτεκνη οἰκογένεια τοῦ παπα-Δημήτρη, εἶχε, ἐκτός ἀπό τόν Ἐμμανουήλ, καί ἄλλα ἕξι παιδιά, τέσσερα ἀγόρια: Γεώργιο, Κωνσταντῖνο, Ἀθανάσιο καί Μάλαμα, καθώς καί δύο κορίτσια: τήν Ἑλένη, πού πέθανε σέ ἡλικία 19 ἐτῶν, καί τήν Παναγιώτα, πού παντρεύτηκε τόν Χατζή Δόσιο ἀπό τό χωριό Ἅγιο Πνεῦμα.

Ὁ Ἀθανάσιος, ἀδελφός τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ, ἔγινε ἱερέας.

Ὁ ἀρχαιότερος ναός τοῦ χωριοῦ τιμᾶ τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου Ἀλεξανδρείας. Κτίσθηκε μέ δαπάνες καί ἐπιστασία τοῦ Γεωργίου Οἰκονόμου, ἀνεψιοῦ τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ καί γιοῦ τοῦ παπα-Ἀθανασίου Οἰκονόμου. Κατά τόν ἱστορικό Εὐάγγελο Στράτη, ὁ ἥρωας καί τά ἀδέλφια του ἐκτός ἀπό τήν οἰκονομική συνδρομή, κουβαλοῦσαν καί τά ὑλικά πού χρησιμοποιήθηκαν γιά τήν ἀνέγερση τοῦ ναοῦ. Ἔτσι, ἐπικράτησε στήν οἰκογένεια τό ἐπώνυμο Παπάς ἀντί Οἰκονόμου.

Ὁ Ἐμμανουήλ ἦταν μέτριος στό ἀνάστημα καί ἰδιαίτερα εὐκίνητος. Τήν ἀξιοπρόσεκτή του παρουσία χαρακτήριζαν τό εὐρύ του μέτωπο, ὁ μακρύς του λαιμός καί τά μακριά καί λεπτά δάχτυλα τῶν χεριῶν του. Τό βλέμμα του ἦταν ἀέτειο καί ὁ λόγος του μειλίχιος. Μιλοῦσε μόνο ὅταν τοῦ ἔδιναν τό λόγο καί πάντοτε στίς συνεδριάσεις τελευταῖος. Τή βασική του μόρφωση ἀπέκτησε στό Ἑλληνικό Σχολεῖο τῶν Σερρῶν, στό ὁποῖο φοιτοῦσε τό 1785. Μέ ἔντιμες διαδικασίες μοιράσθηκε μέ τά ἀδέλφια του τήν πατρική περιουσία, ἐνῶ τό δικό του μερίδιο τό αὔξησε, ὅταν κατέβηκε στήν πόλη τῶν Σερρῶν ἐπενδύοντας στό ἐμπόριο. Ἡ ἐντιμότητά του ἐκτιμήθηκε ἀπό τό λαό τῶν Σερρῶν καί τόν Μητροπολίτη καί παμψηφεί τόν ἐξέλεξαν γιά ἕξι χρόνια Ἐπίτροπο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων.

Στήν πόλη τῶν Σερρῶν ἀγόρασε τό οἰκοδόμημα τοῦ κάποτε ἀκμαίου Ἑλληνικοῦ Σχολείου, ἀπέναντι ἀπό τόν Μητροπολιτικό ναό, τό ὁποῖο μετέτρεψε σέ κατοικία του. Ἀργότερα, στό κτήριο αὐτό στεγάστηκε τό Ἑλληνικό Προξενεῖο.

Τήν πρώτη Μαΐου τοῦ 1793 στή γενέτειρά του νυμφεύθηκε τήν Ἀφέντρα, μέ τήν ὁποία ἀπέκτησε, γόνος αὐτός μίας πολύτεκνης οἰκογένειας, μία ὑπερπολύτεκνη οἰκογένεια μέ ἕνδεκα παιδιά. Τά ὀκτώ ἦσαν ἀγόρια: Ἀθανάσιος (Αὔγουστος 1794), Ἀναστάσιος (Ἰούνιος 1796), Ἰωάννης (Σεπτέμβριος 1798), Νικόλαος (Μάρτιος 1803), Μιχάλης (Μάιος 1805), Γεώργιος (Αὔγουστος 1807), Ἀλέξανδρος (Ὀκτώβριος 1811) καί Κωνσταντῖνος (Αὔγουστος 1816), ἐνῶ τά τρία ἦσαν κορίτσια: Νεραντζή (Ἀπρίλιος 1801), Ἑλένη (Μάιος 1809) καί Εὐφροσύνη (Ὀκτώβριος 1813), πού ἦταν καί τό καμάρι του.

Εὐφυής καί ἱκανός ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς, ἀνέπτυξε γρήγορα τό μικρό κύκλο τῶν ἐμπορικῶν του δραστηριοτήτων καί μέ ὑποκαταστήματα στήν Κωνσταντινούπολη καί τή Βιέννη ἔγινε ὁ κυρίαρχος οἰκονομικός παράγοντας τῶν Σερρῶν. Ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς σάν τραπεζίτης ἔχαιρε τῆς ἐκτιμήσεως τόσο τῶν Ἑλλήνων, ὅσο καί τοῦ Τούρκου τοπάρχη τῶν Σερρῶν Ἰσμαήλ Μπέη, τοῦ ὁποίου τίς ἀποφάσεις ἐπηρέαζε. Ὁ θάνατος τοῦ Ἰσμαήλ Μπέη (1814) ἔφερε στήν ἐξουσία τό γιό του Γιουσούφ Μπέη, στόν ὁποῖο ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς εἶχε δανείσει ἑκατοντάδες χιλιάδες τουρκικά χρυσά νομίσματα. Ὁ Τοῦρκος διοικητής ἀρνήθηκε νά πληρώσει τό μεγάλο χρέος του καί, ὅταν ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς προσέφυγε στήν ἀνώτερη τουρκική διοίκηση, ὁ ἀγνώμων καί κακοποιός διοικητής πλήρωσε ἕνα μέρος τοῦ χρέους, ἐνῶ ὀργάνωσε τή δολοφονία τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ, πού εἰδοποιημένος γιά τό σκοτεινό σχέδιο κατέφυγε ἐσπευσμένα στήν Κωνσταντινούπολη στό τέλος Ὀκτωβρίου τοῦ 1816. Ἀπό τή Βασιλεύουσα τῶν πόλεων ἔγραψε στίς 21 Δεκεμβρίου τοῦ 1819 ἐπιστολή πρός τόν Μητροπολίτη Σερρῶν Χρύσανθο (1811-1824), τόν μετέπειτα Οἰκουμενικό Πατριάρχη (Ἰούλιος 1824 – Σεπτέμβριος 1826), μέ τήν ὁποία παρακαλοῦσε τόν ποιμενάρχη τῶν Σερρῶν νά προσέχει τούς Ἕλληνες, ἀφοῦ στερήθηκαν τή δική του προστασία, καί νά νοιαστεῖ γιά τήν οἰκογένειά του, ἡ ὁποία κινδύνευε σοβαρά μετά τήν πυρπόληση τοῦ σπιτιοῦ του ἀπό τό Γιουσούφ Μπέη. Μέ αὐτή τήν ἐπιστολή κάνει γνωστή στό Μητροπολίτη τή μύησή του στή Φιλική Ἑταιρεία ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Παπαδάτο, μύηση πού εἶχε μᾶλλον προπαρασκευαστεῖ ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Ε΄, ὅταν αὐτός, μετά τήν πρώτη του πατριαρχία (1797-1798), ζοῦσε ἐξόριστος στήν Ἱερά Μονή Εἰκοσιφοίνισσας. Στήν Κωνσταντινούπολη ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς κατόρθωσε νά εἰσπράξει τά χρήματα πού τοῦ χρωστοῦσε ὁ Γιουσούφ Μπέης, ἐνῶ παράλληλα ἀνέλαβε νά ὀργανώσει τά οἰκονομικά τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, στό ἀπελευθερωτικό ἔργο τῆς ὁποίας καί ὁλόψυχα ἀφιερώθηκε.

Ἔτσι, τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1820 μέ ἐντολή τοῦ Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη ὀργανώνει τήν ἐπανάσταση στή Μακεδονία. Ἀγοράζει ὅπλα καί πολεμοφόδια καί στίς 23 Μαρτίου τοῦ 1821 μέ τό καράβι τοῦ Αἰνίτη Χατζῆ-Βισβίζη καί πλοίαρχο τόν Ν. Λυκιαρδόπουλο ἀναχωρεῖ ἀπό τή Βασιλεύουσα γιά τό Ἅγιο Ὄρος. Ἡ χερσόνησος τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί γενικά ἡ Χαλκιδική στρατηγικά δέν ἦταν κατάλληλος τόπος γιά ἔναρξη ἐπαναστατικοῦ κινήματος. Προτιμήθηκε ὅμως γιά λόγους ἀντιπερισπασμοῦ καί γιατί τά Μοναστήρια, μέ τούς τρεῖς χιλιάδες μάχιμους ὑπερασπιστές τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅπως καί οἱ κάτοικοι τῆς Χαλκιδικῆς, ἦταν ἀποφασισμένοι νά θυσιάσουν τά πάντα γιά τήν ἐλευθερία τῆς Πατρίδας τους. Ὁ ἀρχηγός τοῦ ἀγώνα Ἐμμανουήλ Παπάς ἔφτασε, μέ ὅλα τά ἐφόδιά του, στήν Ἱ.Μ. Ἐσφιγμένου τό Μάιο τοῦ 1821. Ὁ ἡγούμενος τοῦ Μοναστηριοῦ, ἀρχιμανδρίτης Εὐθύμιος, ἦταν ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Ἐμ. Παπᾶ καί ἰδιαίτερος γραμματέας τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου τοῦ Ε΄, ἦταν δέ μυημένος στή Φιλική Ἑταιρεία ἀπό τό Λουκᾶ Λεονταρίδη.

Ἡ ἐπανάσταση στή Χαλκιδική ἐπισήμως κηρύχθηκε στίς 31 Μαΐου τοῦ 1821 στήν πρωτεύουσα τοῦ Ἁγίου Ὄρους Καρυές, ὅπου παρίσταντο ἅπαντες οἱ Προεστῶτες τῶν Εἴκοσι Ἁγιορειτικῶν Μονῶν, πλῆθος Μοναχῶν, ἀλλά καί λαϊκῶν πού ἀκολούθησαν τόν Ἐμμανουήλ Παπά. Μετά τήν ἀνακήρυξη τοῦ Ἐμμανουήλ Παπά σέ Ἀρχιστράτηγο τοῦ ἀγώνα καί προστάτη τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὁ ἥρωας, συνοδευμένος ἀπό τούς προϊσταμένους τῶν Ἱερῶν Μονῶν: Λαύρας, Βατοπεδίου, Ἰβήρων καί Χιλιανδαρίου ἀναχώρησε γιά τό ἀρχηγεῖο τοῦ ἀγώνα, πού ἦταν ἡ ἁγιορείτικη Μονή Ἐσφιγμένου. Τό μήνυμα τῆς Ἐπαναστάσεως βρῆκε πρόσφορο ἔδαφος. Τά χωριά τῆς Κασσάνδρας καί τῆς Σιθωνίας ξεσηκώνονται. Τά Μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους συμμετέχουν στόν Ἀγώνα καί ζητοῦν πολεμοφόδια ἀπό τόν Ἐμμανουήλ Παπά. Τά φημισμένα καί ἡμιαυτόνομα Μαντεμοχώρια⁴ συμμετέχουν καί ζητοῦν τήν παρουσία τοῦ Ἀρχιστρατήγου γιά καθοδήγηση καί ἐμψύχωση τῶν ἀγωνιστῶν. Ὁ ἐνθουσιασμός εἶναι τόσο μεγάλος, πού μία ὁμάδα ἐπαναστατῶν ὑπό τόν Ἄγγελο Βασιλικοῦ φτάνει κοντά στή Θεσσαλονίκη. Στίς 6 Ἰουνίου ὁ Ἰωάννης Χατζηχρήστου ἐνημερώνει τόν Ἐμμανουήλ Παπά πώς οἱ ἐπαναστάτες εἶναι τρεῖς ὧρες μακριά ἀπό τή Θεσσαλονίκη καί τοῦ ζητᾶ τό συντομότερο νά ἔλθει κοντά τους γιά νά ἐνισχύσει τούς ἀγωνιστές. Οἱ αἰτήσεις πρός τόν Ἀρχιστράτηγο γιά βοήθεια αὐξάνουν. Οἱ Μοναχοί τοῦ ζητοῦν σιτάρι, οἱ ἐπαναστάτες τῆς Κασσάνδρας πολεμοφόδια καί τήν καθοδήγησή του. Ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς καταβάλλει ὑπεράνθρωπες προσπάθειες γιά νά στηρίξει τούς ἀγωνιστές τῆς ἐλευθερίας, μετακινούμενος ἀπό τό ἕνα πολεμικό μέτωπο στό ἄλλο.

Ὅμως, ὁ κακός συντονισμός τῆς κεντρικῆς διοικήσεως δέν ἐπέτρεψε οἱ ἐπαναστατημένοι Μακεδόνες νά ἔχουν τήν τόσο πολυζητημένη βοήθεια τοῦ Ἑλληνικοῦ Στόλου. Οἱ Τοῦρκοι, ὑπό τόν Χατζή Μεχμέτ Μπαϊράμ Πασά προελαύνουν καίγοντας στό πέρασμά τους τά ἑλληνικά χωριά καί φτάνουν ἕως καί τά σύνορα τοῦ Ἁγίου Ὄρους, στό ἔδαφος τοῦ ὁποίου εἶχαν βρεῖ καταφύγιο τά γυναικόπαιδα τῆς Χαλκιδικῆς. Ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς μέ ὑπεράνθρωπες προσπάθειες καταφέρνει νά σταθεροποιήσει τά πολεμικά μέτωπα τῆς χερσονήσου τῆς Κασσάνδρας καί τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Μισθώνει μέ 12.000 γρόσια τό μήνα δύο καράβια, ἀφοῦ δέν ἐρχόταν ἡ βοήθεια ἀπό τόν Ἑλληνικό Στόλο, γιά νά περιπολοῦν στή θάλασσα καί νά προστατεύουν τούς πολεμιστές. Οἱ ἁρματολοί τοῦ Ὀλύμπου, ἀπ’ ὅπου ὁ Ἀρχιστράτηγος τῆς Ἐπαναστάσεως στήν Χαλκιδική περίμενε μία σημαντική ὑποστήριξη, δέν κινοῦνται. Ἡ προσπάθειά του νά ξεσηκώσει τήν Κεντρική καί Δυτική Μακεδονία σταματᾶ στό δισταγμό τῶν καπεταναίων τοῦ Ὀλύμπου καί δέν καρποφορεῖ.

Στίς 11 Σεπτεμβρίου ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς διορίζεται ἀπό τόν Δημήτριο Ὑψηλάντη ἀρχηγός καί διοικητής τοῦ Ἁγίου Ὄρους, Κασσάνδρας καί Θεσσαλονίκης. Εἶναι ὅμως ἀργά. Οἱ Ἕλληνες τῆς Χαλκιδικῆς, χωρίς βοήθεια ἀπό τό στόλο καί τούς καπεταναίους τοῦ Ὀλύμπου, λυγίζουν μπρός στίς ὑπέρτερες δυνάμεις τοῦ Μεχμέτ Ἐμίν Πασᾶ τῆς Θεσσαλονίκης. Οἱ Μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὄρους διατάζονται ἀπό τόν Τοῦρκο διοικητή Χασεκή Χαλίλ Μπέη νά συλλάβουν τόν ἀρχηγό τῆς Ἐπαναστάσεως καί νά τοῦ τόν παραδώσουν. Ὁ ἀρχηγός καί ὑπερασπιστής τῆς Μακεδονίας, εἰδοποιημένος γιά τήν διαταγή τοῦ Τούρκου διοικητῆ, φεύγει ἀπό τή Μονή Ἐσφιγμένου γιά τήν Ὕδρα, ἔχοντας μαζί του ἀρκετούς κοσμικούς καί Μοναχούς, καθώς καί τό γιό του Γιαννάκη. Ὅμως, ἡ καρδιά τοῦ ἥρωα, ἀπό τή μεγάλη θλίψη γιά τήν ἀποτυχία τοῦ Ἀγώνα, δέν ἄντεξε. Στό καράβι πού τόν μετέφερε πρός τό νησί, παθαίνει καρδιακή προσβολή καί ἡ σορός τοῦ Ἀρχιστρατήγου, συνοδευόμενη ἀπό τούς περίλυπους συναγωνιστές του, φτάνει στήν Ὕδρα. Οἱ Ὑδραῖοι μέ τιμές Ἥρωα τόν θάβουν στό νησί τους στίς 5 Δεκεμβρίου τοῦ 1821. Τήν πρώτη ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων ὁ Δημήτριος Ὑψηλάντης, βεβαιώνει μέ ἐπιστολή του πώς, ὁ Ἐμμανουήλ Παπάς: «…στρατολογήσας ὑπέρ τῆς Ἐλευθερίας τοῦ Γένους ἐπολέμησε γενναίως τούς τυράννους εἰς τά μέρη τῆς Θεσσαλονίκης καί τήν Κασσάνδρα, διό καί Ἀρχιστράτηγος τῶν μερῶν τούτων ἐψηφίσθη…».

Ἡ εἴδηση τοῦ πρωταγωνιστικοῦ ρόλου τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ στή Χαλκιδική ἔδωσε τό ἔναυσμα γιά νά ἐκδηλωθεῖ ἡ μανία τῶν Τούρκων στά μέλη τῆς οἰκογένειάς του, πού ζοῦσαν στήν πόλη τῶν Σερρῶν. Ἡ γυναίκα του Ἀφέντρα καί τά ἀνήλικα παιδιά της Ἀλέξανδρος, Εὐφροσύνη, Ἑλένη καί Κωστάκης, ρίχτηκαν στή φυλακή. Ἡ ζωή τους ἐξαγοράστηκε ἀπό τό Μητροπολίτη Σερρῶν Χρύσανθο, ὁ ὁποῖος ἐκποίησε ἕνα πολύτιμο νάρθηκα γεμάτο μέ βαρύτιμα κοσμήματα, πού τοῦ εἶχε ἐμπιστευτεῖ ἡ ἀρχόντισσα Ἀφέντρα, καί ἐξαγόρασε τό Γιουσούφ Μπέη. Στή φυλακή τά μέλη τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ ἔμειναν ἕως καί τό 1826, ὁπότε, καί πάλι μέ παρέμβαση τοῦ Μητροπολίτη Χρύσανθου μεταφέρθηκαν στό σπίτι κάποιου ὁμογενοῦς ὀνόματι Μπέρβαλη, ὅπου ζοῦσαν ὑπό τήν ἐπιτήρηση τῆς τουρκικῆς ἀστυνομίας. Ἡ δίωξη τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἀρχιστρατήγου σταμάτησε τό 1833 μέ ἐνέργειες τοῦ ἀπό Σερρῶν Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Χρύσανθου.

Τό Δεκέμβριο τοῦ 1907 ὁ φόβος τῶν Νεοτούρκων ὑποχρεώνει τούς ἐπιγόνους τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ πού ζοῦσαν στήν πόλη τῶν Σερρῶν νά κάψουν ἕναν σάκο πού περιεῖχε ἔγγραφα καί ἐπιστολές τοῦ Μαυροκορδάτου, τοῦ Κολοκοτρώνη, τοῦ Μάρκου Μπότσαρη καί τοῦ Καραϊσκάκη πρός τόν παππού τους, καθώς καί τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἀρχείου τοῦ ἥρωα. Σώθηκε μόνο ἕνα μικρό μέρος τοῦ ἀρχείου, πού εἶχε φυγαδευτεῖ νωρίτερα στήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα.

Ἡ κόρη τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ Νεραντζή τό 1818 παντρεύτηκε τόν ἔμπορο Δημ. Καλτσαῖο καί ἀπέκτησε δύο παιδιά, τή Σοφία καί τόν Ἀλέξανδρο, ἐνῶ ἡ Ἑλένη παντρεύτηκε τόν Ἰωάννη Καπέτη καί ἀπέκτησε πέντε παιδιά, τέσσερα ἀγόρια καί ἕνα κορίτσι. Ὁ γιός τῆς Ἑλένης Κωνσταντῖνος Καπέτης ἔγινε μεγαλέμπορος στήν πόλη τῶν Σερρῶν καί ὑποπρόξενος τῆς Μεγάλης Βρετανίας.

Τή δικαίωση τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ ἀνέλαβε ὁ μικρότερός του γιός Κωνσταντῖνος. Ἀπό τήν πλούσια ἀλληλογραφία του μέ τό Ἑλληνικό Κράτος μαθαίνουμε τήν τύχη καί τῶν ὑπολοίπων μελῶν τῆς πατριαρχικῆς οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ.

Ὁ Κωνσταντῖνος Παπάς ἀπό τή σύζυγό του Ἑλένη ἀπέκτησε δύο κορίτσια, τή Ζωή καί τή Χαρίκλεια. Μετά τό θάνατο τοῦ Κωνσταντίνου, οἱ τρεῖς γυναῖκες ζοῦσαν στήν πόλη τῶν Σερρῶν φτωχικά. Ὅμως, τραγική ἦταν ἡ μοῖρα καί αὐτῶν τῶν τριῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ. Οἱ Βούλγαροι, μετά τήν προέλαση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ στή Μακεδονία τό 1913, τρομοκρατοῦν τούς Σερραίους, πού ζητοῦν καταφύγιο στά ξένα προξενεῖα, προκειμένου νά γλυτώσουν ἀπό τή σφαγή. Στίς 28 Ἰουνίου τοῦ 1913 οἱ Βούλγαροι ἔβαλαν φωτιά στήν πόλη τῶν Σερρῶν, τήν ὁποία κατέκαψαν ὁλοσχερῶς. Οἱ ἐγγονές τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ Ζωή καί Χαρίκλεια, μέ τήν ὀγδοντάχρονη μητέρα τους Ἑλένη προσπαθοῦν, ὅπως καί ὅλοι οἱ Σερραῖοι, νά ἐγκαταλείψουν τή φλεγόμενη πόλη. Ὅμως, ἡ ἀργοκίνητη λόγω τῆς ἡλικίας της νύφη τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ καθυστερεῖ, καί τόν ὅμιλο τῶν τριῶν γυναικῶν προλαμβάνουν οἱ Βούλγαροι κομιτατζῆδες πού σκοτώνουν τήν Ἑλένη, ἐνῶ, ὡς ἐκ θαύματος, σώζονται οἱ κόρες της πού ζήτησαν, μετά τό τέλος τῆς τραγωδίας, τήν προστασία τῶν Ἑλληνικῶν Ἀρχῶν στή Θεσσαλονίκη.

Αὐτή ἦταν ἡ τύχη τῶν μελῶν τῆς ὑπερπολύτεκνης οἰκογένειας τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ, πού θυσίασε τά παιδιά του καί ὅλη του τήν περιουσία γιά τήν ἐλευθερία τῆς Ἑλλάδος.

Οἱ Σερραῖοι, πρός τιμήν τοῦ Ἥρωα, ἔστησαν στήν κεντρική πλατεία τῆς πόλης τόν ἀνδριάντα τοῦ Ἀρχιστρατήγου τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα τοῦ 1821. Τά ἀποκαλυπτήρια τοῦ μνημείου ἔγιναν στίς 17 Μαΐου τοῦ 1966, ἐνῶ τήν 20 Νοεμβρίου τοῦ 1971, μέ ἐπίσημη τελετή, μεταφέρθηκαν ἀπό τήν Ὕδρα τά ὀστᾶ τοῦ Ἥρωα στίς Σέρρες καί τοποθετήθηκαν στή βάση τοῦ ἀνδριάντα του, μαζί μέ τή μαρμάρινη πλάκα πού σκέπαζε τό λείψανό του στήν Ὕδρα. Στήν ἐπιτύμβια αὐτή πλάκα ὑπάρχει σκαλισμένη ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή:

ΓΟΝΟΣ ΑΡΗΤΗΡΟΣ ΟΥΤΟΣ ΣΘΕΝΑΡΟΣ Τ Ε ΜΑΝΟΥΗΛ
ΟΣ ΛΙΠΕ ΣΕΡΡΑΣ ΤΗΝ ΤΟΥΤΟΝΙ ΓΕΙΝΑΜΕΝΗΝ
ΜΑΡΝΑΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΚΟΙΡΑΝΝΩΝ ΟΦΡΑ ΣΑΩΣΗ
ΕΛΛΑΔΑ ΚΛΕΙΝΗΝ ΚΑΙ ΚΥΔΟΣ ΕΛΟΙΤΟ ΜΕΓΑ
ΕΜΠΗΣ ΜΑΡΝΑΜΕΝΟΥ ΤΟ ΧΡΕΟΝ ΚΡΑΤΕΕΙ ΠΑΡΑ ΔΟΞΑΝ
ΣΩΜΑ Δ ΟΥ ΥΔΡΑ ΕΛΕΝ ΠΝΕΥΜΑ ΔΕ ΟΥΡΑΝΙΩΝ
ΑΩΚΑ΄ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Ε΄

«Γιός ἱερέα, αὐτός ὁ τολμηρός Ἐμμανουήλ ἄφησε τίς Σέρρες, τή γενέτειρά του, ἀγωνιζόμενος κατά τῶν τυράννων γιά νά σώσει τήν ἀγαπημένη Ἑλλάδα καί νά τῆς δώσει δόξα ὅμως μαχόμενος ἐκτελώντας τό καθῆκον του ἀπροσδόκητα πέθανε. Τό σῶμα του κράτησε ἡ Ὕδρα ἐνῶ τό πνεῦμα του ὁ οὐρανός»
1821 Δεκεμβρίου 5

Στή βάση τοῦ ἀνδριάντα τοῦ Ἀρχιστρατήγου Ἐμμανουήλ Παπᾶ ὑπάρχει ἡ ἐπιγραφή:

«…ΤΕΚΝΟΝ ΤΗΣ ΣΕΡΡΑΪΚΗΣ ΓΗΣ. ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ, ΙΝΑ ΣΩΣΗ ΕΝΔΟΞΟΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΔΟΞΑΝ, ΑΠΕΘΑΝΕΝ ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΩΣ. ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΡΑΤΗΣΕΝ Η ΥΔΡΑ, ΤΗΝ ΔΕ ΨΥΧΗΝ ΤΟΥ Ο ΟΥΡΑΝΟΣ. 1821 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ».

Χαράλαμπος Βουρουτζίδης

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. «Εὐγενέστατο καί ὀρθοδοξότατο ἀρχιστράτηγο…» ἀποκαλεῖ τόν Ἐμ. Παπά ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Ἰγνάτιος (1810-1821) μέ συμμαρτυρία τοῦ Μητροπολίτου Μαρωνείας Κωνσταντίνου.
2. «Ἀρχηγό καί ὑπερασπιστή τῆς Μακεδονίας» ὀνόμαζαν τόν Ἐμ. Παπά οἱ κάτοικοι τῆς Χαλκιδικῆς στίς ἐπιστολές τους. Μέ αὐτόν τόν τίτλο ὑπέγραφε τίς ἐπιστολές του καί ὁ Ἐμ. Παπάς.
3. Στοιχεῖα ἀρχικῆς ἀναγνωρίσεως τῆς κοινότητος Δοβίστας (Ἐμμανουήλ Παππᾶ).
Ἡ κοινότητα Δοβίστας ἀναγνωρίσθηκε μέ τό Β.Δ. 28/12/1919, Φ.Ε.Κ. Α2/120 καί ἀπαρτιζόταν ἀπό τά χωριά: Δοβίστα,Ἄνω Νούσκα, Μούχλιανη, Σύρος Μαχαλά, καί Σοκόλ. Μετονομάσθηκε σέ κοινότητα Ἐμμανουήλ Παππά (μέ δύο π) μέ τό διάταγμα 20/08/1927, Φ.Ε.Κ. Α 179/1927 καί κοινότητα Ἐμμανουήλ Παπά (μέ ἕνα π) ὀνομάσθηκε μέ ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου Τοπωνυμιῶν 39195/2098/26-5-1969.
Τό χωριό βρίσκεται βορειοανατολικά τῆς πόλεως τῶν Σερρῶν καί εἶναι κτισμένο στούς πρόποδες τοῦ Μενοικίου Ὄρους.
4. Τά Μαδεμοχώρια ἤ Μαντεμοχώρια εἶναι μία ὁμάδα χωριῶν τῆς Ἀνατολικῆς Χαλκιδικῆς πρός τό Στρυμονικό κόλπο καί εἶναι τά χωριά: Γαλάτιστα, Βάβδος, Ριάμνα ἤ Ράμνα, Στανός, Βαρβάρα, Ἀρναία, Νοβόσελον, Μαχαλάς, τά σημερινά Στάγειρα, Ἴσβορος, Χωρούδα, Ρεβενίκια, Ἱερισσός. Κατά τή διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας συγκροτοῦσαν αὐτόνομη ὁμοσπονδία καί γιά τό προνόμιο αὐτό πλήρωναν 200 ὀκάδες ἀργύρου στούς Τούρκους.

Μάχου ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος.

Ἡ ὥρα ἦλθεν,ὦ ἄνδρες Ἕλληνες!…

Ἄς ἑνωθῶμεν λοιπόν μέ ἐνθουσιασμόν!

Ἡ Πατρίς μᾶς προσκαλεῖ!… Στρέψατε τούς ὀφθαλμούς σας, ὦ συμπατριῶται! καί ἴδετε τήν ἐλεεινήν μας κατάστασιν· ἴδετε ἐδῶ τούς ναούς καταπατημένους· ἐκεῖ τά τέκνα μας ἁρπαζόμενα,…τούς οἴκους μας γεγυμνωμένους· τούς ἀγρούς μας λεηλατισμένους καί ἡμᾶς αὐτούς ἐλεεινά ἀνδράποδα.

Εἶναι καιρός νά ἀποτινάξωμεν τόν ἀφόρητον τοῦτον ζυγόν, νά ἐλευθερώσωμεν τήν Πατρίδα, νά κρημνίσωμεν ἀπό τά νέφη τήν ἡμισέληνον, διά νά ὑψώσωμεν τό σημεῖον δι’ οὗ πάντοτε νικῶμεν, λέγω τόν Σταυρόν, καί οὕτω νά ἐκδικήσωμεν τήν Πατρίδα καί τήν ὀρθόδοξον ἡμῶν Πίστιν ἀπό τήν ἀσεβῆ τῶν ἀσεβῶν καταφρόνησιν…

Μέ τήν ἕνωσιν, ὦ συμπολίται, μέ τό πρός τήν ἱεράν θρησκείαν σέβας, μέ τήν πρός τούς νόμους καί τούς στρατηγούς ὑποταγήν, μέ τήν εὐτολμίαν καί σταθερότητα, ἡ νίκη μας εἶναι βεβαία καί ἀναπόφευκτος· αὐτή θέλει στεφανώση μέ δάφνας ἀειθαλεῖς τούς ἡρωϊκούς ἀγῶνας μας… Εἰς τά ὅπλα, λοιπόν, φίλοι, ἡ Πατρίς μᾶς προσκαλεῖ!

Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης.

Ἡ πονεμένη Ρωμηοσύνη.

Ἡ ἑλληνική Ἐπανάσταση εἶναι ἡ πιό πνευματική ἐπανάσταση πού ἔγινε στόν κόσμο. Εἶναι ἁγιασμένη.

Ἡ ἐπανάσταση γίνεται τίς περισσότερες φορές ἀπό κάποιες ὑλικές αἰτίες, πού εἶναι ἡ σκλαβιά, ἡ στέρηση, ἡ κακοπέραση, τά βασανιστήρια, ἡ περιφρόνηση…Ἡ ἑλληνική ὅμως Ἐπανάσταση εἶχε μέν γιά αἰτία καί τίς ὑλικές στερήσεις καί τήν κακοπάθηση τοῦ κορμιοῦ, ὅπως ἡ κάθε ἐπανάσταση, ἀλλά ἀπάνω ἀπ’ αὐτές τίς αἰτίες, εἶχε καί κάποιες πού εἶναι καθαρά πνευματικές. Καί πνευματικό κατά τή
γνώμη μου, ἀληθινά πνευματικό, εἶναι ὅ,τι ἔχει σχέση μέ τό πνευματικό μέρος τοῦ ἀνθρώπου, μέ τήν ψυχή του, δηλαδή μέ τή θρησκεία.

Ἡ σκλαβιά πού ἔσπρωξε τούς Ἕλληνες νά ξεσηκωθοῦνε καταπάνω στόν Τοῦρκο δέν ἤτανε μονάχα ἡ στέρηση κ’ ἡ κακοπάθηση τοῦ κορμιοῦ, ἀλλά, ἀπάνω ἀπ’ ὅλα, τό ὅτι ὁ τύραννος ἤθελε νά χαλάσει τήν πίστη τους, μποδίζοντάς τους ἀπό τά θρησκευτικά χρέη τους, ἀλλαξοπιστίζοντάς τους καί σφάζοντας ἤ κρεμάζοντάς τους, ἐπειδή δέν ἀρνιόντανε τήν πίστη τους γιά νά γίνουνε μωχαμετάνοι. Γιά τοῦτο πίστη καί πατρίδα εἴχανε γίνει ἕνα καί τό ἴδιο πρᾶγμα, κ’ ἡ λευτεριά πού ποθούσανε δέν ἤτανε μοναχά ἡ λευτεριά πού ποθοῦνε ὅλοι οἱ ἐπαναστάτες, ἀλλά ἡ λευτεριά νά φυλάξουνε τήν ἁγιασμένη πίστη τους, πού μ’ αὐτήν ἐλπίζανε νά σώσουνε τήν ψυχή τους.

Γιά τοῦτο, τά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς, χιλιάδες παληκάρια σφαχτήκανε καί κρεμαστήκανε καί παλουκωθήκανε γιά τήν πίστη τους, ἀψηφώντας τή νεότητά τους, καί μή δίνοντας σημασία στό κορμί τους καί σέ τούτη τήν πρόσκαιρη ζωή. Στράτευμα ὁλάκερο εἶναι οἱ ἅγιοι νεομάρτυρες, πού δέ θανατωθήκανε γιά τά ὑλικά ἀγαθά τούτης τῆς ζωῆς, ἀλλά γιά τήν πολύτιμη ψυχή τους, πού γνωρίζανε πώς δέ θά
πεθάνει μαζί μέ τό κορμί, ἀλλά θά ζήσει αἰώνια.

Ἡ ἐλευθερία, πού γι’ αὐτή θυσιαζόντανε, δέν ἤτανε κάποια ἀκαθόριστη θεότητα, ἀλλά ἤτανε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.

Γιά τοῦτο εἶναι ἁγιασμένη ἡ ἑλληνική Ἐπανάσταση, κι ἁγιασμένοι οἱ πολεμιστές της, ὅπως ἤτανε ἁγιασμένοι ὅσοι πολεμήσανε μαζί μέ τόν Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο, πρίν ἀπό τρακόσα ἑξήνταοχτώ χρόνια, κατά τό πάρσιμο τῆς Πόλης, καταπάνω στόν ἴδιον ὀχτρό τῆς πίστης τους.

Στήν ἐπανάσταση τοῦ Εἰκοσιένα, ὅπως καί στήν πολιορκία τῆς Πόλης, μαζί μέ τούς λαϊκούς πολεμούσανε πλῆθος ρασοφορεμένοι, καλόγεροι, παπάδες καί δεσποτάδες, καί τραβούσανε μπροστά μέ τό σταυρό στό χέρι, κι ἀπό πίσω τούς χύμιζε κλαίγοντας ὁ λαός, κ’ ἔψελνε:

Γιά τῆς πατρίδος τήν ἐλευθερίαν,
γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστιν τήν ἁγίαν,
γι’ αὐτά τά δύο πολεμῶ,
μ’ αὐτά νά ζήσω ἐπιθυμῶ·
κι ἄν δέν τά ἀποκτήσω,
τί μ’ ὠφελεῖ νά ζήσω;

Κατά τήν καταστροφή τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πρῶτοι οἱ ἄνθρωποι τῆς θρησκείας πληρώσανε μέ τή ζωή τους τό καινούργιο χαράτσι στόν ὀχτρό τῆς πίστης μας.

Οἱ Γερμανοί κ’ οἱ Ἰταλοί θανατώσανε κι αὐτοί τούς ρασοφορεμένους τῶν χωριῶν, γιά νά μήν ἀπομείνουνε παραπίσω ἀπό τούς ἄλλους θεομάχους.

Ναί! Πίστη καί πατρίδα εἶναι γιά μᾶς ἕνα πρᾶγμα. Κι ὅποιος πολεμᾶ τό ἕνα, πολεμᾶ καί τ’ ἄλλο, κι ἄς μήν ξεγελιέται. Ἡ μάνα μας ἡ πνευματική εἶναι ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, πού ποτίστηκε μέ πολύ κι ἁγιασμένο αἷμα. Κανένας λαός δέν ἔχυσε καί δέν χύνει ὥς τά σήμερα τό αἷμα του γιά τήν πίστη, ὅσο ὁ δικός μας.

Ἡ ὀρθόδοξη πίστη εἶναι ὁ θησαυρός ὁ κρυμμένος κι ὁ πολύτιμος μαργαρίτης πού λέγει ὁ Χριστός.

Φώτης Κόντογλου