administrator

Το Πνεύμα του Τριωδίου

Άρχισε και φέτος το Τριώδιο. Μια εκκλησιαστική περίοδος δέκα εβδομάδων, που ξεκινά από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και φτάνει μέχρι και το Μέγα Σάββατο. Μέσα στην περίοδο αυτή περιλαμβάνεται και η Μεγάλη Τεσσαρακοστή καθώς και η αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.

Η ονομασία Τριώδιο οφείλεται στο ότι στις ιερές Ακολουθίες που τελούνται κάθε μέρα το πρωί στους ιερούς Ναούς μας κατά το διάστημα αυτό, τα τροπάρια του Κανόνος τις περισσότερες φορές είναι σε τρεις ομάδες, τρεις ωδές, ενώ τον άλλο καιρό είναι σε οκτώ ομάδες, οκτώ ωδές. Το βιβλίο που περιέχει όλες τις ιερές Ακολουθίες των ημερών αυτών ονομάζεται “Τριώδιον” και από αυτό πήρε την ονομασία της και όλη η περίοδος.

Το Τριώδιο είναι η πλέον κατανυκτική περίοδος της λειτουργικής μας ζωής. Τελούνται κατ’ αυτό ακολουθίες που βοηθούν την ψυχή μας να συναισθανθεί την κατάστασή της, να πονέσει για την αμαρτωλότητά της και να καταφύγει μετανοημένη και ταπεινή στο πέλαγος του ελέους του Θεού.

Μεγάλο Απόδειπνο, «Χαιρετισμοί» της Υπεραγίας Θεοτόκου, Κατανυκτικοί Εσπερινοί, Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, Λειτουργίες του Μεγάλου Βασιλείου τις πέντε εν συνεχεία Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και προπάντων οι Ακολουθίες του Νυμφίου και των σεπτών παθών του Κυρίου. Όλα συγκινητικά, όλα βοηθητικά για τη μετάνοιά μας και για την ανύψωση της ψυχής μας από τα χαμηλά, τα κοσμικά και αμαρτωλά.

Οι θαυμάσιοι ιεροί ύμνοι της περιόδου αυτής, έργα αγίων υμνογράφων, και τα επιλεγμένα Αναγνώσματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη δημιουργούν στους Ναούς μας και στην καρδιά μας αγία και ιερή ατμόσφαιρα.

Αν θέλαμε με λίγες λέξεις να χαρακτηρίσουμε το πνεύμα του Τριωδίου, δε θα βρίσκαμε καλύτερες από αυτές με τις οποίες αρχίζει ένας ύμνος αυτών των ημερών: «Μετανοίας ο καιρός και δεήσεως ώρα», γράφει ο εμπνευσμένος ιερός υμνωδός. Αυτός δηλαδή ο καιρός, αυτή η περίοδος, είναι καιρός μετανοίας και προσευχής.

Μετάνοια πρώτα. Θα μας το θυμίσουν συγκλονιστικά η παραβολή του Ασώτου και το παράδειγμα της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Μετάνοια. Αλλαγή δηλαδή νου, νοοτροπίας, σκέψεων, επιθυμιών και λόγων. Να μη στριφογυρίζουν μέσα μας λογισμοί και πόθοι ακάθαρτοι και αμαρτωλοί. Να μην κυριεύουν το νου μας εγωιστικές και αλαζονικές σκέψεις σαν εκείνες του Φαρισαίου της Παραβολής. Να μη βρίσκει τόπο μέσα μας ο δαίμονας της κατάκρισης, της φλυαρίας και αργολογίας, της αρχομανίας και περιεργείας, όπως μας θυμίζει η κατανυκτική ευχή του οσίου Εφραίμ, που ακούγεται τις μέρες αυτές. Να μην έχει θέση στη ζωή μας η αμαρτία με κάθε της μορφή.

Αντιθέτως, να γεμίζει ο νους μας με αγίες και καθαρές σκέψεις, με αγαπητική διάθεση προς το Θεό και τους συνανθρώπους μας. Να παύσουν τα μάτια μας να στρέφονται προς την αμαρτία, προς τη ματαιότητα. Να παρακαλούμε το Θεό, όπως ο ιερός Ψαλμωδός, λέγοντας «απόστρεψον τους οφθαλμούς μου του μη ιδείν ματαιότητα» (Ψαλμ. 118, 37). Να μας βοηθά για να μη μας ελκύουν οι θεωρούμενες χαρές του κόσμου, που ζει χωρίς φόβο Θεού, ούτε να κολλά η καρδιά μας σε πράγματα πρόσκαιρα.

Αλλά να στρέφεται καθένας μας προς τα ουράνια, προς τα ανέκφραστα κάλλη του Παραδείσου και να αγωνιζόμαστε να στολίσουμε την ψυχή μας με τα άφθαρτα και αμάραντα και εύοσμα άνθη των αρετών. Με την αγάπη, με την ταπείνωση, με την καθαρότητα, με την πραότητα και την υπομονή. Με όλες τις αρετές που έδειξε με το παντέλειο παράδειγμά του ο Ιησούς Χριστός.

Αυτό σημαίνει μετάνοια. Αποστροφή προς την αμαρτία και πόθος και αγάπη για την αρετή. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που τον προβάλλει προς μίμηση τις ημέρες αυτές η αγία Εκκλησία μας, έλεγε ότι μετάνοια είναι «το μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι (να απομακρυνθείς) από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν» (ΕΠΕ 11, 492).

Και μαζί με τη μετάνοια, είπαμε, και προσευχή. Περισσότερη και θερμότερη τώρα προσευχή. Γι’ αυτό συχνότερα μας καλεί αυτές τις μέρες η Εκκλησία μας στις ακολουθίες της για κοινή προσευχή, προσευχή με τα άλλα μέλη της Εκκλησίας μας. Και μαζί με την κοινή, και προσευχή ατομική στο σπίτι μας ή όπου αλλού μπορούμε. Προσευχή με τα λόγια των αγίων Πατέρων μας, που έχουν αποτυπωθεί στα βιβλία της Εκκλησίας μας. Αλλά και προσευχή αυτοσχέδια, με λόγια δικά μας, βγαλμένα από την καρδιά μας για την ψυχική μας κατάσταση, για κάθε τι που μας απασχολεί.

Προσευχή όμως σαν εκείνη του Τελώνη. Με συναίσθηση της αμαρτωλότητας και αναξιότητάς μας. Με ταπείνωση και συντριβή. Με εκζήτηση του ελέους και της ευσπλαχνίας του Θεού. Προσευχή που θα βοηθά στην ολοκλήρωση της μετάνοιας μας· που θα πηγάζει από τα δάκρυα της καρδιάς μας και θα την πλημμυρίζει και πάλι με γλυκερά δάκρυα. Η αληθινή προσευχή, έλεγε ο άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος», που θα τον θυμηθούμε τις μέρες αυτές, είναι «δακρύων μήτηρ, αι πάλιν θυγάτηρ» (Λογ. 28, 1).

Όταν ζούμε έτσι την προσευχή και τη μετάνοια, θα ωφεληθούμε ουσιαστικά από το Τριώδιο. Και θα νιώσουμε πραγματικά τότε αναστημένοι ψυχικά, καθώς θα πανηγυρίζουμε τη λαμπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου, στην οποία μάς οδηγεί το Τριώδιο.

Γῆρας θαλερὸ

Στὴ χαρούμενη καὶ χαριτωμένη γιορ­τὴ τῆς Ὑπαπαντῆς τὰ κεντρικὰ βέβαια πρόσωπα εἶναι ἡ Θεοτόκος μὲ τὸ τεσσαρακονθήμερο Βρέφος καὶ ὁ προστάτης τους, ὁ μνήστωρ Ἰωσήφ. Ἀνεβαίνουν στὸ Ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων γιὰ νὰ ἐκπληρώσουν τὶς ὑποχρεώσεις τους ἀπέναντι στὸ Μωσαϊκὸ Νόμο: νὰ παρουσιάσουν τὸν πρωτότοκο γιὸ στὸ Θεό, δηλώνοντας ἔτσι ὅτι ἀνήκει σ᾿ Ἐκεῖνον, καὶ νὰ προσφέρουν θυσία γιὰ τὸν καθαρισμό τους (βλ. Λουκ. β´ 22-24).

Ὅμως κατὰ τὴν ἱερὴ αὐτὴ ἐπίσκεψή τους ἐμφανίζονται ἄλλα δύο πρόσωπα – γιὰ μοναδικὴ φορὰ μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη – ποὺ συνδέονται ἀναπόσπαστα μὲ αὐτὴ τὴ γιορτή. Εἶναι ὁ δίκαιος Συμεὼν ὁ Θεοδόχος καὶ ἡ δικαία Ἄννα. Εἶναι καὶ οἱ δύο πολὺ ἡλικιωμένοι: ἡ δικαία Ἄννα 84 ἐτῶν (Λουκ. β´ 37)· ὁ δίκαιος Συμεὼν «γέρων κεκμηκώς», ὅπως ἀναφέρει ἕνα τροπάριο, γέροντας κουρασμένος, ποὺ τὰ πολλὰ χρόνια τῆς ζωῆς του ἔχουν βαρύνει πολὺ τὸ σῶμα του. Γέροντες, ἀλλὰ γέροντες θαλεροί, ἀκμαῖοι. Γέροντες στὸ σῶμα, ἀλλὰ νέοι στὴν ψυχή. Ζοῦν τὴν ἀμάραντη νεότητα ποὺ χαρίζει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅταν ἔλθει καὶ κατοικήσει στὴν ψυχὴ ποὺ ἔχει καθαρισθεῖ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Ἡ νεότητα αὐτὴ εἶναι ἡ ἁγιότητα.

Τὸ ἱερὸ κείμενο μᾶς πληροφορεῖ γιὰ τὴν ἀρετὴ τῶν δύο αὐτῶν γερόντων. Ἡ δικαία Ἄννα μετὰ ἀπὸ ἑπτὰ χρόνια γάμου ἔζησε πολὺ ἀσκητικά: παρέμενε στὸ Ναὸ πολλὲς ὧρες καὶ λάτρευε τὸν Θεὸ μὲ νηστεῖες καὶ προσευχὲς νύχτα καὶ μέρα. Ἐνῶ γιὰ τὸν δίκαιο Συμεὼν σημειώνει ὁ ἱερὸς Εὐαγγελιστὴς ὅτι ἦταν «δίκαιος καὶ εὐλαβής», ἐνάρετος, ἄμεμπτος ἀπέναν­τι στοὺς ἀνθρώπους καὶ τὸν Θεό· «καὶ Πνεῦμα ἦν Ἅγιον ἐπ᾿ αὐτόν» (Λουκ. β´ 25)· ἐξαιτίας τῆς μεγάλης καθαρότητός του εἶχε χάρισμα προφητικό. Δύο ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι στὴ δύση τῆς ζωῆς τους ἀπολάμβαναν τοὺς γλυκύτατους καρποὺς τῶν κόπων μιᾶς ὁλόκληρης ζωῆς δοσμένης στὸ Θεό.

Μὰ καὶ τώρα δὲν μένουν στάσιμοι, ἀλλὰ ἐφαρμόζεται σ᾿ αὐτοὺς τὸ ψαλμικό: «Ἔτι πληθυνθήσονται ἐν γήρει πίονι καὶ εὐπαθοῦντες ἔσονται τοῦ ἀναγγεῖλαι ὅτι εὐθὺς Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν καὶ οὐκ ἔστιν ἀδικία ἐν αὐτῷ» (Ψαλ. ϟα΄ [91] 15-16). Ἀκόμη καὶ στὸ βαθὺ καὶ τελευταῖο γῆρας τους θὰ προοδεύουν καὶ θὰ καρποφοροῦν ὑπερ­άφθονα καὶ θὰ εἶναι θαλεροὶ καὶ ἀκμαῖοι, γιὰ νὰ διακηρύττουν ὅτι εἶναι δίκαιος καὶ εὐθὺς ὁ Κύριος καὶ Θεός μας, καὶ δὲν ὑπάρχει ἀδικία σ᾿ Αὐτόν. Πῶς φαίνεται αὐτὸ στὰ δύο αὐτὰ πρόσωπα;

Τοὺς ἡλικιωμένους ἀνθρώπους συν­ήθως δὲν τοὺς φλογίζουν ὄνειρα καὶ προσδοκίες. Ζοῦν ἁπλῶς μὲ τὶς ἀναμνήσεις τοῦ παρελθόντος, καὶ τὸ μόνο ποὺ εὔχονται πλέον εἶναι ἕνας καλὸς θάνατος. Ἀντίθετα οἱ δίκαιοι Συμεὼν καὶ Ἄννα κρύβουν στὰ κυρτωμένα σώματά τους ἕνα δυνατὸ πόθο, μιὰ ἔντονη προσδοκία: τὸν ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία Χριστοῦ! Εἰδικὰ ὁ δίκαιος Συμεὼν φαίνεται ὅτι Τὸν προσδοκοῦσε τόσο ἔντονα, ὥστε γι᾿ αὐτὸ τοῦ εἶχε ἀποκαλυφθεῖ ὅτι δὲν θὰ πέθαινε πρὶν Τὸν δεῖ (Λουκ. β´ 26).

Δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει τίποτε κοσμικὸ καὶ γήινο. Στὴν πολυετὴ πορεία τους ἐπάνω στὴ γῆ ἡ καρδιά τους δὲν προσ­κολλήθηκε στὰ φθειρόμενα καὶ ἀπατηλά, ὅπως γίνεται συνήθως· ἀλλὰ ἄδεια­σε ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα καὶ γέμισε ἀπὸ τὸν Θεό. Μέσα ἀπὸ πολλοὺς ἀγῶνες βρῆκαν στὴ ζωή τους τὸν Θεό, ἔγινε ὁ Θεὸς ζωή τους· καὶ ὁ ἐρχόμενος Μεσσίας ἡ ἀγέραστη ἐλπίδα τους. Καὶ τώρα ποὺ συναντοῦν τὸν Μεσσία, σκιρτοῦν ἀπὸ χαρά, ἐκδηλώνουν ἕναν πλούσιο ἐσωτερικὸ κόσμο καὶ ἀναλαμβάνουν δράση ἀσυνήθιστη γιὰ γέροντες – ξεχείλισμα ζωῆς καὶ νεότητος!

Ἡ δικαία Ἄννα «ἀνθωμολογεῖτο τῷ Κυρίῳ», δόξαζε συνέχεια τὸν Κύριο καὶ μιλοῦσε γιὰ τὸ γεγονὸς σὲ ὅλους ὅσοι εἶχαν τὴν ἴδια προσμονή (Λουκ. β´ 38). Ξεχνᾶ τὴν ἡλικία της καὶ γίνεται εὐαγγελίστρια, ἀκούραστη ἱεραπόστολος.

Ὁ δίκαιος Συμεὼν μὲ τὴν παρακίνηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος φθάνει στὸ Ναό, παίρνει μὲ ἀγαλλίαση τὸ θεῖο Βρέφος στὴν ἀγκαλιά του καὶ δοξάζει τὸν Θεό: «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα… ἐν εἰρήνῃ» (βλ. Λουκ. β´ 27-29). Τώρα πάρε με ἀπὸ τὴ ζωή, Κύριε. Φεύγω εἰρηνικὸς καὶ ἀναπαυμένος.

Τὰ γεροντικά του μάτια εἶναι ἐξασθενημένα ἀπὸ τὰ χρόνια. Καὶ ὅμως βλέπουν τὰ ἀληθινὰ καὶ βλέπουν μακριά. Δὲν βλέπουν ἕνα ἁπλὸ βρέφος, ἀλλὰ τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ ποὺ ἐνανθρώπησε γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου: «…εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ» (Λουκ. β´ 30-32). Αὐτὸς θὰ εἶναι δόξα γιὰ τὸν Ἰσραήλ (ἀφοῦ ἀπὸ αὐτὸν θὰ κατάγεται ὡς ἄνθρωπος), ἀλλὰ θὰ φωτίσει καὶ θὰ σώσει ὅλα τὰ ἔθνη, ἀναφωνεῖ. Δηλαδὴ ὁ φωτισμένος γέροντας ξεπερνᾶ τὴ στενότητα τοῦ πνεύματος τῶν Ἰουδαίων, ὅτι ὁ Χριστὸς θὰ ἔσωζε μόνο τὸ ἔθνος τους. Μὲ νεανικὴ πνοὴ κάνει διακήρυξη ριζοσπαστική, πολὺ τολμηρὴ γιὰ τὴν ἐποχή του, ἀσύλληπτη γιὰ τοὺς ὁμοεθνεῖς του.

Ἀκόμη τὸ βλέμμα του ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τὴν ἱστορία καὶ προφητεύει τὴ διαφορετικὴ ἀντίδραση τῶν ἀνθρώπων ὅλων τῶν γενεῶν ἀπέναντι στὸν Κύριο, τὴ λατρεία τῶν μέν, τὸ ἀδυσώπητο μίσος τῶν δέ. Ἐπίσης ἀποκαλύπτει ἕνα ἄλλο μυστήριο: τὸν ἀκατανόητο πόνο τῆς Θεομήτορος γιὰ τὸν ἐσταυρωμένο Υἱό Της…
Βλέπει, αἰσθάνεται, χαίρεται, ζεῖ.

Ἑορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς. Δύο θαλεροὶ γέροντες ὑποδέχονται μὲ νεανικὰ σκιρτήματα τὸν Χριστὸ καὶ διαδηλώνουν ὅτι ὑπάρχει αἰώνια νεότητα, τὴν ὁποία χαρίζει Ἐκεῖνος σὲ ὅσους Τοῦ δίνουν τὴν καρδιά τους.