administrator – Σελίδα 208 – ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΙ ΝΙΓΡΙΤΗΣ

Εγκύκλιος – Ἱερά Εἰκόνα τῆς Παναγίας Ὀλυμπιωτίσσης

14 Οκτωβρίου 201811 Οκτωβρίου 2018 από administrator

ΕΓΚΥΚΛΙΟΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πρός τούς εὐλαβεῖς χριστιανούς τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,

Ὁ ἱερός καί πανσεβάσμιος κόσμος τῶν σεπτῶν εἰκόνων μᾶς μυσταγωγεῖ σιωπηλῶς στόν μυστικό χῶρο τῆς καινῆς κτίσεως, τῆς ὀρθοδόξου ζωῆς καί πνευματικότητος. Τό μυστήριο τῆς πίστεως βιοῦται μέσα στήν Ἐκκλησία μας ὡς ἡ πραγματική, θεραπευτική, φωτιστική, σωτήριος, φιλόστοργος παρουσία τοῦ Θεοῦ στή ζωή μας, στό πρόσωπο τοῦ θεανθρώπου Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὐτή τήν θεανδρική ὑπόστασή Του καί εἴδαμε καί ψηλαφήσαμε καί εὐαγγελιζόμεθα στόν κόσμο «ἐν λόγοις, ἐν συγγραφαῖς, ἐν εἰκονίσμασι…». Ὁ μέγας δογματικός διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας μας καί ὑπέρμαχος τῆς τιμητικῆς προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, λέγει χαρακτηριστικῶς: «Ἐπειδή ἄνθρωπός εἰμι καί σῶμα περίκειμαι, ποθῶ σωματικῶς ὁμιλεῖν καί ὁρᾶν τά ἅγια».

Ἡ ἑβδόμη Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας, πού συνῆλθε τό 787 μ.Χ. στήν Νίκαια τῆς Βιθυνίας, χαρακτήρισε τήν τιμητική προσκύνηση τῶν ἱερῶν εἰκόνων ὡς «ἔγκριτον καί θεάρεστον θεσμοθεσίαν καί Ἀποστολικήν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, εὐσεβές αἴτημα καί ἀνάγκη τοῦ πληρώματος αὐτῆς». Μέσα ἀπό τήν τιμή τῶν σεπτῶν εἰκόνων πού διασώζουν τίς ἱερές μορφές τοῦ Κυρίου μας, τῆς Θεοτόκου, τῶν ἁγίων, ὁ πιστός συνομιλεῖ μυστικῶς καί οὐσιαστικῶς μέ τό τιμώμενο πρόσωπο, ξεπερνᾶ τήν φθαρτότητα καί ἐγκοσμιότητα καί εἰσέρχεται στό χῶρο τῆς καινῆς κτίσεως πού καταυγάζεται ἀπό τό ἀνέσπερο φῶς τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδή δέ «τό ὅμοιον διά τοῦ ὁμοίου γινώσκεται», ἡ ἁγία Ἐκκλησία μας τιμᾶ τίς ἱερές εἰκόνες τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, τῆς Θεοτόκου καί ὅλων τῶν ἁγίων ὡς τά ἐποπτικά καί «γλωττοφόρα» ἐκεῖνα βιβλία καί μέσα διδασκαλίας τῆς ἱστορίας, τῆς πνευματικότητος καί τῆς σωτηρίας μας. Τά ἱερά εἰκονίσματα εἶναι ἅγια, τίμια, δοξασμένα καί σεπτά. Ἡ ἁγιότητά τους καί ἡ δόξα τους δέν ὀφείλονται στήν ὕλη ἀπό τήν ὁποία εἶναι κατασκευασμένα, ἀλλά ἀποκλειστικῶς καί μόνο στή θεία χάρη, τήν ἄκτιστη δηλαδή ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ πού τά περιβάλλει, καί στήν ἱερότητα ἐκείνων στούς ὁποίους ἔχουν ἀφιερωθεῖ καί φέρουν τήν μορφή τους. Ἰδού τί λέγουν χαρακτηριστικῶς οἱ θεοφόροι πατέρες τῆς Ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου. «Ὅσα ἔχουν ἀφιερωθεῖ στόν Θεόν καί ἔχουν ἁγιασθεῖ, ὅπως τό ἱερό εὐαγγέλιο, ὁ τίμιος Σταυρός, οἱ σεπτές εἰκόνες, τά ἱερά σκεύη καί οἱ ναοί θά πρέπει νά τά τιμοῦμε μέ βεβαία τήν ἐλπίδα ὅτι ἀπ’ αὐτά θά λάβουμε τόν ἁγιασμό, γιατί ὅσα ἔχουν προσφερθεῖ στόν Θεό μέ τήν δική Του Χάρη καί εὐλογία εἶναι ἅγια, ὅπως ἡ Ἁγία Γραφή πιστοποιεῖ».

Τιμοῦμε λοιπόν μέ ἱερό πόθο καί σεβασμό τά ἱερά εἰκονίσματα, λατρεύουμε ὅμως καί προσκυνοῦμε μόνο τόν Τριαδικό Θεό μας. Ἐκεῖνος πού ἀσπάζεται μέ εἰλικρινῆ πίστη, δέος, σεβασμό καί καθαρότητα τήν ἄχραντο εἰκόνα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, τῆς Θεοτόκου καί ὅλων τῶν ἁγίων μέ τά μάτια τῆς ψυχῆς του βλέπει τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ.

Οἱ ἱερές εἰκόνες ἔχουν παιδαγωγικό, διδακτικό καί παρακλητικό χαρακτήρα «πρός ὠφέλειαν καί εὐεργεσίαν καί σωτηρίαν». Τά ἱερά ἐκτυπώματα τοῦ Κυρίου, τῆς Θεοτόκου καί τῶν ἁγίων μας, παρέχουν σπουδαῖα καί δυνατά ὑποδείγματα μιμήσεως, ἀλλά καί παρηγορίας στόν πνευματικό ἀγώνα μας. Μᾶς καλοῦν μέ ἕνα μοναδικό τρόπο νά μιμηθοῦμε τήν πίστη, τήν ἁγιότητα, τήν ἀγάπη, τό θυσιαστικό φρόνημα, τήν αὐταπάρνηση, τόν ἀγώνα, τήν εὐγένεια τοῦ ἤθους τῶν ἁγίων. Μαζί μέ ὅλα αὐτά τά ἀνυπέρβλητα δωρήματα ἡ τιμή πρός τίς ἱερές εἰκόνες προσφέρει ἄμεσα τήν θαυματουργοῦσα θεία χάρη σέ ὅσους τίς ἀσπάζονται μέ εὐλάβεια καί πίστη.

Ἡ τοπική μας Ἐκκλησία ἐπιποθοῦσα τόν ἁγιασμό, τήν πνευματική στερέωση καί ἐνίσχυση τῶν πιστῶν, καί μάλιστα στίς δύσκολες σημερινές ἐποχές, μέ τιμή, σεβασμό ἀλλά καί χαρά πνευματική θά ὑποδεχθεῖ τήν σεβασμία καί θαυματουργό ἱερά Εἰκόνα τῆς Παναγίας Ὀλυμπιωτίσσης ἀπό τήν παλαίφατη Ἱερά Μονή Παναγίας Ὀλυμπιωτίσσης Ἐλασσῶνος, τό Σάββατο 13 Ὀκτωβρίου στίς 5:30 τό ἀπόγευμα. Ἡ ἀρχαιοτάτη καί θαυματουργός ἱερά Εἰκόνα τῆς Παναγίας θά εὑρίσκεται πρός προσκύνηση στήν Ἱερά Μονή Ἁγίας Παρασκευῆς Σερρῶν ἕως καί τῆς 20ης Ὀκτωβρίου, ὅπου καθημερινῶς θά τελοῦνται ἱερές ἀκολουθίες, πρός ἁγιασμό καί πνευματική ἐνίσχυση τῶν πιστῶν.

Ἀγαπητοί μου χριστιανοί,

Ἄς ἀξιοποιήσουμε ὅλοι, πρός χάριν τῆς σωτηρίας μας τήν μεγάλη αὐτή εὐλογία τοῦ Θεοῦ πρός τήν περιοχή μας, σπεύδοντες μέ εὐγνωμοσύνη καί πνευματική ἀγαλλίαση νά ὑποδεχθοῦμε ὡς ἐμπρέπει καί νά ἀσπασθοῦμε μέ βαθειά πίστη καί εὐλάβεια τό χαριτόβρυτο ἐκτύπωμα τῆς ὑπερευλογημένης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, ἐκζητοῦντες μέσα ἀπό τήν καρδιά μας τίς δραστικώτατες πρεσβεῖες της πρός τόν Θεόν γιά ἐμᾶς, τίς οἰκογένειές μας καί ὅλον τόν κόσμον.

Ἡ Χάρις τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, διά τῶν πρεσβειῶν τῆς Ὑπεραγίας καί Ἀειπαρθένου Θεοτόκου εὔχομαι νά εἶναι πάντοτε μαζί σας.

Μετ’ εὐχῶν πατρικῶν καί πολλῆς ἀγάπης

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ὁ Σερρῶν καί Νιγρίτης Θεολόγος

Εγκύκλιος – Κατηχητικές συντροφιές

14 Οκτωβρίου 201810 Οκτωβρίου 2018 από administrator

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 248

Πρός τούς εὐσεβεῖς χριστιανούς τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.

«Ἄφετε τά παιδία καί μή κωλύετε αὐτά ἐλθεῖν πρός με,
τῶν γάρ τοιούτων ἐστίν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 19, 14).

Ἀγαπητοί μου χριστιανοί,

Μέ αὐτούς τούς λόγους ὁ Χριστός καλεῖ τά παιδιά μέ τήν ἄδολη σκέψη καί καθαρή καρδιά πού διαθέτουν νά τόν πλησιάσουν καί νά τόν γνωρίζουν. Σέ αὐτούς τούς λόγους τοῦ Χριστοῦ βασιζομένη ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία καλεῖ κάθε χρόνο, μέ τήν ἔναρξη τῶν μαθημάτων τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων τά νέα μέλη της, τά παιδιά, νά ἔλθουν καί νά γνωρίσουν μέσα ἀπό τίς χριστιανικές συντροφιές, τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό.

Στήν Ἐκκλησία τά παιδιά μαθαίνουν νά διακρίνουν τά δευτερεύοντα ἀπό τά οὐσιώδη τῆς ζωῆς. Ὁ Χριστός μᾶς διδάσκει νά ζητᾶμε πρῶτα τήν βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί ὅλα τά ἄλλα τά ἀναγκαῖα θά μᾶς δοθοῦν. Σήμερα τό πνεῦμα ἀποστασίας καί τοῦ μηδενισμοῦ προσπαθεῖ νά πείσει κυρίως τήν νεολαία μας πώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι μόνο σάρκα χωρίς ψυχή καί δέν ἔχει καμία προοπτική αἰωνιότητος. Γι’ αὐτό κρίνεται ἀπαραίτητο τά παιδιά μας νά γνωρίσουν τόν Χριστό καί νά συνδεθοῦν μαζί του, ἔτσι ὥστε νά ἀποκτήσουν ἀληθινό νόημα στή ζωή τους, προοπτική, βεβαιότητα, ἰσορροπία, πίστη, ἀνθρωπιά καί ἐλπίδα γιά τό αὔριο, δυνάμεις μέ τίς ὁποῖες θά ἀγωνισθοῦν κατά τοῦ πολύμορφου κακοῦ καί θά βγοῦν νικητές. Μαζί μέ τόν Ἀρχηγό τῆς ζωῆς, τόν Χριστό, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀσφαλής καί ἱκανός νά ἀντιμετωπίσει ἀποτελεσματικά τήν ζωή, τίς ἀνάγκες καί τίς προκλήσεις της.

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,

Ὅπως κάθε χρόνο, ἔτσι καί ἐφέτος, οἱ Κατηχητικές συντροφιές θά λειτουργήσουν καί πάλι στίς ἐνορίες μας. Ὡς ἡμέρα ἐνάρξεως τῶν μαθημάτων ὁρίσαμε τήν σημερινή Κυριακή 14 Ὀκτωβρίου ἐ. ἔ. Παρακαλοῦμε, λοιπόν, θερμῶς τούς γονεῖς μέ στοργή καί ἐνδιαφέρον νά ὁδηγήσουν τά παιδιά τους στίς χριστιανικές ὁμάδες τῆς ἐνορίας τους. Ἡ ὡφέλεια γιά τήν ψυχή τους ἀλλά καί γιά ὁλόκληρη τήν ζωή τους θά εἶναι οὐσιαστική καί διαχρονική. Στούς ἀφοσιωμένους δέ Κατηχητές καί Κατηχήτριες εὐχόμεθα ἡ χάρις καί ἡ δύναμις τοῦ Κυρίου νά τούς χαριτώνει καί νά τούς ἐνισχύει.

Μετά πολλῆς πατρικῆς ἀγάπης καί στοργῆς

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† Ὁ Σερρῶν καί Νιγρίτης Θεολόγος

Ἡ Χαρὰ τῶν Χριστιανῶν

3 Οκτωβρίου 202430 Σεπτεμβρίου 2018 από administrator

Ἡ Χαρὰ τῶν Χριστιανῶν

Φώτης Κόντογλου

Ἡ Παναγία εἶναι τὸ πνευματικὸ στόλισμα τῆς ὀρθοδοξίας. Γιὰ μᾶς τοὺς Ἕλληνες εἶναι ἡ πονεμένη μητέρα, ἡ παρηγορήτρια κ’ ἡ προστάτρια, ποὺ μᾶς παραστέκεται σὲ κάθε περίσταση. Σὲ κάθε μέρος τῆς Ἑλλάδας εἶναι χτισμένες ἀμέτρητες ἐκκλησιὲς καὶ μοναστήρια, παλάτια αὐτηνῆς τῆς ταπεινῆς βασίλισσας, κι’ ἕνα σωρὸ ρημοκλήσια, μέσα στὰ βουνά, στοὺς κάμπους καὶ στὰ νησιά, μοσκοβολημένα ἀπὸ τὴν παρθενικὴ καὶ πνευματικὴ εὐωδία της.

Μέσα στὸ καθένα ἀπ’ αὐτὰ βρίσκεται τὸ παληὸ καὶ σεβάσμιο εἰκόνισμά της μὲ τὸ μελαχροινὸ καὶ χρυσοκέρινο πρόσωπό της, ποὺ τὸ βρέχουνε ὁλοένα τὰ δάκρυα τοῦ βασανισμένου λαοῦ μας, γιατί δὲν ἔχουμε ἄλλη νὰ μᾶς βοηθήσει, παρεκτὸς ἀπὸ τὴν Παναγία, «ἄλλην γὰρ οὐκ ἔχομεν ἁμαρτωλοὶ πρὸς Θεὸν ἐν κινδύνοις καὶ θλίψεσιν ἀεὶ μεσιτείαν, οἱ κατακαμπτόμενοι ὑπὸ πταισμάτων πολλῶν». Τὸ κάλλος τῆς Παναγίας δὲν εἶναι κάλλος σαρκικό, ἀλλὰ πνευματικό, γιατί ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ὁ πόνος κ’ ἡ ἁγιότητα, ὑπάρχει μονάχα κάλλος πνευματικό. Τὸ σαρκικὸ κάλλος φέρνει τὴ σαρκικὴ ἔξαψη, ἐνῶ τὸ πνευματικὸ κάλλος φέρνει κατάνυξη, σεβασμὸ κι’ ἁγνὴ ἀγάπη.

Αὐτὸ τὸ κάλλος ἔχει ἡ Παναγία. Κι αὐτὸ τὸ κάλλος εἶναι ἀποτυπωμένο στὰ ἑλληνικὰ εἰκονίσματά της ποὺ τὰ κάνανε ἄνθρωποι εὐσεβεῖς ὁπού νηστεύανε καὶ ψέλνανε καὶ βρισκόντανε σὲ συντριβὴ καρδίας καὶ σὲ πνευματικὴ καθαρότητα. Στὴν ὄψη τῆς Παναγίας ἔχει τυπωθεῖ αὐτὸ τὸ μυστικὸ κάλλος ποὺ τραβᾶ σὰν μαγνήτης τὶς εὐσεβεῖς ψυχὲς καὶ τὶς ἡσυχάζει καὶ τὶς παρηγορᾶ. Κι’ αὐτὴ ἡ πνευματικὴ εὐωδία εἶναι τὸ λεγόμενο Χαροποιὸν Πένθος ποὺ μᾶς χαρίζει ἡ θρησκεία τοῦ Χριστοῦ, ἕνα βότανο ἄγνωστο στοὺς ἀνθρώπους ποὺ δὲν πήγανε κοντὰ σ’ αὐτὸν τὸν καλὸν ποιμένα. Τούτη τὴ χαροποιὰ λύπη τὴν ἔχουνε ὅλα ὅσα ἔκανε ἡ ὀρθόδοξη τέχνη, καὶ τὰ εὐωδιάζει σὰν σμύρνα καὶ σὰν ἀλόη, κἄν εἰκόνισμα εἶναι, κἄν ὑμνωδία, κἄν ψαλμωδία, κἄν χειρόγραφο, κἄν ἄμφια, κἄν λόγος, κἄν κίνημα, κἄν εὐλογία, κἄν χαιρετισμός, κἄν μοναστήρι, κἄν κελλὶ καν σκαλιστὸ ξύλο, κἄν κέντημα, κἄν καντήλι, κἄν ἀναλόγι, κἄν μανουάλι, ὅτι καὶ νάναι ἁγιωτικό.

Ἀπὸ τὰ ὀνόματα καὶ μόνο ποὺ ἔδωσε ἡ ὀρθοδοξία στὴν Παναγία, καὶ ποὺ μ’ αὐτὰ τὴν καταστόλισε, ὄχι σὰν εἴδωλο θεατρικό, ὅπως γίνηκε ἀλλοῦ ποὺ φορτώσανε μία κούκλα μὲ δαχτυλίδια καὶ σκουλαρήκια καὶ μὲ ἕνα σωρὸ ἄλλα ἀνίερα καὶ ἀνόητα πράγματα, λοιπὸν αὐτὰ μοναχά, λέγω, φαίνεται πόσο πνευματικὴ ἀληθινὰ εἶναι ἡ λατρεία τῆς Παναγίας στὴν ἑλληνικὴ ὀρθοδοξία.

Πρῶτα-πρῶτα τὸ ἕνα ἁγιώτατο ὄνομά της: Παναγία. Ὕστερα τὰ ἄλλα: Ὑπερευλογημένη, Θεοτόκος, Παναμώμητος, Τιμιωτέρα τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξωτέρα ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, Ζῶσα καὶ Ἄφθονος, Πηγή, Ἔμψυχος Κιβωτός, Ἄχραντος, Ἀμόλυντος, Κεχαριτωμένη, Ἀειμακάριστος καὶ Παναμώμητος, Προστασία, Ἐπακούουσα, Γρηγοροῦσα, Γοργοεπήκοος, Ἠγιασμένος Ναός, Παράδεισος λογικός, Ρόδον τὸ Ἀμάραντον, Χρυσοῦν Θυμιατήριον, Χρυσὴ Λυχνία, Μαναδόχος Στάμνος, Κλίμαξ Ἐπουράνιος, Πρεσβεία θερμή, Τεῖχος ἀπροσμάχητον, Ἐλέους Πηγή, τοῦ Κόσμου Καταφύγιον, Βασιλέως Καθέδρα, Χρυσοπλοκώτατος Πύργος καὶ Δωδεκάτειχος Πόλις, Ἡλιοστάλακτος Θρόνος, Σκέπη τοῦ Κόσμου, Δένδρον ἀγλαόκαρπον, Ξύλον εὐσκιόφυλλον, Ἀκτὶς νοητοῦ ἡλίου, Σιών ἁγία, Θεοῦ κατοικητήριον, Ἐπουράνιος Πύλη, Ἀδικουμένων προστάτις, Βακτηρία τυφλῶν, Θλιβομένων ἡ χαρά, καὶ χίλια δύο ἄλλα, ποὺ βρίσκονται μέσα στὰ βιβλία τῆς ἐκκλησίας.

Κοντὰ σ’ αὐτὰ εἶναι καὶ τὰ ὀνόματα ποὺ γράφουνε ἀπάνω στὰ ἅγια εἰκονίσματά της οἱ ἁγιογράφοι: Ὁδηγήτρια, Γλυκοφιλοῦσα, Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν, ἡ Ἐλπὶς τῶν ἀπελπισμένων, ἡ Ταχεία Ἐπίσκεψις, ἡ Ἀμόλυντος, ἡ Ἐλπὶς τῶν Χριστιανῶν, ἡ Παραμυθία, ἡ Ἐλεοῦσα κι ἄλλα πολλά, ποὺ γράφουνται ἀπὸ κάτω ἀπὸ τὴ συντομογραφία: ΜΗΡ ΘΥ, ποὺ θὰ πεῖ Μήτηρ Θεοῦ. Πόση ἀγάπη, πόσο σέβας καὶ πόσα κατανυκτικὰ δάκρυα φανερώνουνε μοναχὰ αὐτὰ τὰ ὀνόματα, ποὺ δὲν εἰπωθήκανε σὰν τὰ λόγια ὁπού βγαίνουνε εὔκολα ἀπὸ τὸ στόμα, ἀλλὰ ποὺ χαραχτήκανε στὶς ψυχὲς μὲ πόνο καὶ μὲ ταπείνωση καὶ μὲ πίστη.

Ἀμὴ οἱ ὕμνοι της πού ’ναι ἀμέτρητοι σὰν τάστρα τ’ οὐρανοῦ κ’ ἐξαίσιοι στὸ κάλλος, καὶ ποὺ τοὺς συνθέσανε οἱ ἅγιοι ὑμνολόγοι, «θίασον συγκροτήσαντες πνευματικόν»! Σ’ αὐτὸ τὸ εὐωδιασμένο περιβόλι βρίσκουνται ὅλα τὰ ἀμάραντα ἄνθη καὶ τὰ εὐωδιασμένα βότανα τοῦ λόγου. Ἀληθινὰ προφήτεψε ἡ ἴδια ἡ Παναγία γιὰ τὸν ἑαυτό της, τότε ποὺ πῆγε στὸ σπίτι τοῦ Ζαχαρία καὶ τὴν ἀσπάσθηκε ἡ Ἐλισάβετ, πὼς θὰ τὴ μακαρίζουνε ὅλες οἱ γενεές: «Ἐκεῖνες τὶς μέρες, σηκώθηκε ἡ Μαριὰμ καὶ πῆγε στὴν Ὀρεινὴ μὲ σπουδὴ στὴν πολιτεία τοῦ Ἰούδα καὶ μπῆκε στὸ σπίτι τοῦ Ζαχαρία καὶ χαιρέτησε τὴν Ἐλισάβετ. Καὶ σὰν ἄκουσε ἡ Ἐλισάβετ τὸν χαιρετισμὸ τῆς Μαρίας πήδηξε τὸ παιδὶ μέσα στὴν κοιλιὰ της1.

Καὶ γέμισε Πνεῦμα Ἅγιο ἡ Ἐλισάβετ καὶ φώναξε μὲ φωνὴ μεγάλη κ’ εἶπε: Βλογημένη εἶσαι ἐσὺ ἀνάμεσα στὶς γυναῖκες καὶ βλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου. Κι’ ἀπὸ ποῦ μοῦ ἦρθε αὐτὸ τὸ καλό, νάρθει ἡ μητέρα τοῦ κυρίου μου πρὸς ἐμένα; γιατί μόλις ἦρθε ἡ φωνὴ τοῦ χαιρετισμοῦ σου στ’ αὐτιά μου, ξεπέταξε τὸ παιδὶ στὴν κοιλιά μου, κι’ εἶναι μακάρια ἐκείνη ποὺ πίστεψε σὲ ὅσα τῆς εἶπεν ὁ Κύριος2. Κ’ εἶπε ἡ Μαριάμ: «Δοξολογᾶ ἡ ψυχή μου τὸν Κύριο κι’ ἀναγαλλίασε τὸ πνεῦμα μου γιὰ τὸ Θεὸ τὸν σωτήρα μου, γιατί καταδέχθηκε νὰ κυτάξει τὴν ταπεινὴ τὴ δούλα του. Γιατί, νά, ἀπὸ τώρα κ’ ὕστερα θὰ μὲ μακαρίζουνε ὅλες οἱ γενεές, ἐπειδὴ ἔκανε σὲ μένα μεγαλεῖα ὁ Δυνατός, κ’ εἶναι ἁγιασμένο τ’ ὄνομά του, καὶ τὸ ἔλεός του πηγαίνει ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεὰ σὲ κείνους ποὺ ἔχουνε τὸν φόβο του».

Ἀμέτρητες εἶναι οἱ ὑμνωδίες τῆς Παναγίας, μὰ ἀμέτρητα εἶναι καὶ τὰ σεμνόχρωμα εἰκονίσματά της, ποὺ καταστολίζουνε τὶς ἐκκλησιές μας, ζωγραφισμένα στὸ σανίδι εἴτε στὸν τοῖχο. Σὲ κάθε ὀρθόδοξη ἐκκλησιὰ στέκεται τὸ εἰκόνισμά της στὸ τέμπλο ἀπὸ τὰ δεξιὰ τῆς ἅγιας Πόρτας. Σὲ ἄλλες εἰκόνες ζωγραφίζεται καὶ μοναχή, μὰ στὰ εἰκονίσματα τοῦ τέμπλου κρατᾶ πάντα τὸν Χριστὸ στὴν ἀγκαλιὰ της ἀπ’ τ’ ἀριστερά, σπάνια ἀπ’ τὰ δεξιά, (τότε λέγεται Δεξιοκρατοῦσα).

Τὸ κεφάλι της εἶναι σκεπασμένο σεμνὰ καὶ σοβαρὰ μὲ τὸ μαφόριο, ἕνα φόρεμα φαρδὺ κι’ ἱερατικὸ σκοῦρο βυσσινί, ποὺ πέφτει στὸν ὦμο της ἁπλόχωρο, ἀφήνοντας νὰ φαίνεται μοναχὰ τὸ μακρουλὸ πρόσωπό της καὶ τὰ χέρια της. Ἀπὸ μέσα ἀπὸ τὸ σκέπασμα φαίνεται μία στενὴ λουρίδα ἀπὸ τὸ δέσιμο τοῦ κεφαλιοῦ της ποὺ σφίγγει τὸ μέτωπό της καὶ ἀφήνει νὰ φανοῦνε μονάχα οἱ ἄκρες τῶν αὐτιῶν της. Τὸ μέτωπό της εἶναι σὰν μελαχροινὸ φίλντισι, ἁγνό, ἁπλὸ καὶ κατακάθαρο. Τὰ ματόφρυδά της εἶναι καμαρωτά, ζωηρὰ καὶ μακρυά, φτάνοντας ἴσαμε κοντὰ στ’ αὐτιά της, τὰ μάτια της ἀμυγδαλωτά, ἰσκιωμένα, καστανά, βαθειά, σοβαρὰ μὰ γλυκύτατα, μὲ τ’ ἀσπράδι καθαρὸ μὰ ἰσκιωμένο.

Τὸ βλέμμα της εἶναι μελαγχολικὸ ἁπλό, ἴσιο, ἥσυχο, συμπαθητικό, ἀγαπητό, θλιμένο μὰ καὶ μαζὶ χαροποιό, αὐστηρὸ μὰ καὶ μαζὶ συμπονετικό, ἁγιώτατο, πνευματικό, ἀθῶο, σκεφτικό, ἄμωμο, ἐλπιδοφόρο, ὑπομονητικό, πράο, σεμνώτατο, μακρυὰ ἀπὸ κάθε σαρκικὸν λογισμό, καθρέφτισμα μυστικό τοῦ παραδείσου, βασιλικὸ καὶ ταπεινό, ἀνθρώπινο καὶ θεϊκό, ἄκακο, ἀδελφικό, εὐγενικό, ἐλεγκτικό, ἄγρυπνο, γαληνό, φιλάνθρωπο, μητρικό, παρθενικό, δροσερό, καυτερὸ γιὰ ὅσους ἔχουνε πονηροὺς λογισμούς, τρυφερό, διαπεραστικό, ἐρευνητικό, ἀπροσποίητο, ἡγεμονικό, συγκαταβατικό, παρακαλεστικό, ἀμετασάλευτο.

Ἡ μύτη της εἶναι μακρυά καὶ στενή, μὲ μέτρο, ἰουδαϊκή, ἄσαρκη, μὲ λεπτὰ ρουθούνια, λίγο γυριστή, σεμνή. Τὸ στόμα της μικρό, ντροπαλό, φρόνιμο, κλειστό, καθαρό, ἰσκιωμένο κατὰ τὸ μάγουλο, σὰν νὰ χαμογελᾶ ἐλαφρά.

Τὸ πηγούνι της γυριστό, σεβαστό, ἀνεπιτήδευτο, ταπεινό. Τὸ μαγουλό της, παρθενικό, καθαρό, χνουδωτό, εὐωδιασμένο, ντροπαλό, χλωμὸ μὲ μίαν ἐλαφρότατη ροδοκοκκινάδα.

Ὁ λαιμὸς της γυρτὸς ταπεινά, σμίγει μὲ τὸ πηγούνι μ’ ἕνα ἁπαλὸ ἴσκιασμα ποὺ τὸ λέγανε οἱ παλαιοὶ γλυκασμό. Τὸ ὅλο πρόσωπό της εἶναι ἱερατικὸ καὶ θρησκευτικό, καὶ μαρτυρᾶ ἀρχαία φυλή. Τὰ ἄχραντα χέρια της εἶναι μικρά, στενὰ μακροδάχτυλα, λεπτόνυχα. Μὲ τὸ ἀριστερὸ βαστᾶ τὸν Χριστό, καὶ τὸ δεξὶ τόχει ἀκουμπισμένο σεμνὰ ἀπάνω στὸ στῆθος της, σὲ στάση παρακαλεστική, μὲ τὸ μεγάλο δάχτυλο μακρυὰ ἀπὸ τ’ ἄλλα. Στὰ πιὸ ἀρχαῖα εἰκονίσματα αὐτὸ τὸ χέρι εἶναι πιὸ ὄρθιο καὶ πιὸ ψηλά, κοντὰ στὸ λαιμό.

Ὁ πιὸ αὐστηρὸς τύπος τῆς Παναγίας εἶναι ἡ λεγόμενη Ὁδηγήτρια, ποὺ ἔχει ὄρθια τὴν κεφαλή της, ἔκφραση ἀπαθέστερη καὶ τὸ ὅλο σχῆμα της εἶναι πιὸ ἱερατικό. Ἐνῶ ἡ Γλυκοφιλοῦσα ἔχει τὸ κεφάλι της γυρτὸ κατὰ τὸ παιδί της, ποὺ τ’ ἀγκαλιάζει σφιχτότερα, κ’ ἡ ἔκφρασή της εἶναι πιὸ αἰσθηματική. Ἡ Πλατυτέρα παριστάνεται καθισμένη ἀπάνω στὸ θρόνο, αὐστηρὴ κι’ ἀλύγιστη, καὶ βαστᾶ τὸν Χριστὸ στὰ γόνατά της, ἀκουμπώντας τόνα χέρι της στὸν ὦμο του καὶ μὲ τ’ ἄλλο βαστώντας τὸ πόδι του ἢ ἕνα μαντήλι.

Στὴν Ἑλλάδα, οἱ περισσότερες ἐκκλησιὲς τῆς Παναγίας γιορτάζουνε κατὰ τὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, δηλαδὴ στὶς 15 Αὐγούστου. Τὰ τροπάρια ποὺ ψέλνουνε σ’ αὐτὴ τὴ γιορτὴ εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ ἐξαίσια. Τὸ δοξαστικό του Ἑσπερινοῦ εἶναι τὸ μονάχο τροπάρι ποὺ ψέλνεται μὲ τοὺς ὀχτὼ ἤχους, κάθε φράση κι’ ἄλλος ἦχος· ἀρχίζει ἀπὸ τὸν πρῶτον ἦχο καὶ τελειώνει πάλι στὸν πρῶτον.

Μὰ ὁλάκερη ἡ Ἑλλάδα δὲν ὑμνολογᾶ τὴν Παναγία μονάχα μὲ τοὺς ψαλτάδες καὶ μὲ τοὺς παπάδες στὶς ἐκκλησιές, ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ κάθε τί της, μὲ τὰ χωριά, μὲ τὰ βουνά, μὲ τὰ νησιά, πούχουνε τ’ ἁγιασμένο τ’ ὄνομά της. Τὰ καράβια βολτατζάρουνε στὴ δροσερὴ θάλασσα, ἀνοιχτὰ ἀπὸ τοὺς κάβους πού ’ναι χτισμένα τὰ μοναστήρια της, ἔχοντας στὴ πρύμνη σκαλισμένο τ’ ἀγαπημένο καὶ προσκυνητὸ ὄνομά της. Ὅποιος ταξιδεύει στὰ ἑλληνικὰ νερά, σ’ ὅποιο μέρος κι’ ἂν βρεθεῖ τὴ μέρα τῆς Παναγίας, θ’ ἀκούσει ἀπ’ ἀνοιχτὰ τὶς καμπάνες ἀπάνω ἀπὸ τὸ πέλαγο. Ἄλλες ἔρχουνται ἀπὸ τ’ Ἅγιον Ὅρος ποὺ τὸ λένε Περιβόλι τῆς Παναγίας, ἄλλες ἀπὸ τὴν Τῆνο πούχει τὸ ξακουστὸ παλάτι της, ἄλλες ἀπὸ τὴν Σαλαμίνα ποὺ γιορτάζει ἡ Φανερωμένη, ἄλλες ἀπὸ τὴ Μυτιλήνη, ἀπὸ τὴν Παναγιὰ τῆς Ἁγιάσσος καὶ τῆς Πέτρας, ἄλλες ἀπὸ τὸ Μοναστήρι τῆς Σίφνου, ἄλλες ἀπὸ τὴ Σκιάθο, ἄλλες ἀπὸ τὴ Νάξο, ἀπὸ κάθε νησί, ἀπὸ κάθε κάβο, ἀπὸ κάθε στεριά.

Σημειώσεις

1.- Τὸ παιδὶ ἤτανε ὁ Πρόδρομος.
3.- Δηλαδὴ σὲ ὅσα εἶπε, στὴν Παναγία ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ κατὰ τὸν Εὐαγγελισμό.

Τή Νεότητα παιδαγώγησον

3 Οκτωβρίου 202430 Σεπτεμβρίου 2018 από administrator

Τή Νεότητα παιδαγώγησον

Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος

Δὲν εἶναι ἀξιοπερίεργο τὸ ὅτι στέλνουμε τὰ παιδιά μας στὸ σχολεῖο νὰ μάθουν γράμματα καὶ τέχνες καὶ ἐξαντλοῦμε ὅλες μας τὶς δυνατότητες γιὰ τὴν ἐπιτυχία αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ καὶ δὲν ἐνδιαφερόμαστε νὰ τὰ ἀναθρέψουμε συγχρόνως καὶ σύμφωνα μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ; Ἒ λοιπὸν νὰ ξέρετε ὅτι, ὅταν ἀνατρέφουμε τὰ παιδιά μας, ἔτσι ὥστε νὰ γίνουν, ἀναιδῆ, ἀκόλαστα, ἀπειθάρχητα, βάναυσα, τότε, ἐμεῖς πρῶτοι θὰ γευθοῦμε τοὺς καρποὺς τῆς κακίας τους.

Ἂς προσέξουμε λοιπὸν αὐτὸ τὸ θέμα κι ἂς ὑπακούσουμε σ᾿ αὐτὸ ποὺ μᾶς διδάσκει ὁ μακάριος Ἁπόστολος Παῦλος, ὁ ὁποῖος μᾶς συμβουλεύει νὰ ἀνατρέφουμε τὰ παιδιά μας καὶ νὰ τὰ παιδαγωγοῦμε, σύμφωνα μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Νὰ τοὺς δίνουμε πάντα ἐμεῖς πρῶτοι τὸ καλὸ παράδειγμα καὶ νὰ τὰ συνηθίσουμε ἀπὸ μικρὰ στὴν μελέτη τῶν θείων Γραφῶν¹.

Μέχρι πότε θὰ εἴμαστε κάτω ἀπὸ τὸ σαρκικὸ φρόνημα; Μέχρι πότε θὰ σκύβουμε καὶ θὰ ἐπικεντρώνουμε ὅλο τὸ ἐνδιαφέρον μας πάνω στὰ γήινα πράγματα;

Ὅταν πρόκειται, γιὰ τὴν φροντίδα τῆς ἀνατροφῆς καὶ τὴν παιδαγωγία τῶν παιδιῶν μας, ἂς παίρνουν ὅλα τὰ ἄλλα δεύτερη θέση καὶ σημασία.

Ἂν τὸ παιδὶ διδαχτεῖ ἀπὸ μικρὸ νὰ σκέπτεται μὲ σωστὸ τρόπο, τότε ἔχει ἤδη ἀποκτήσει μεγάλο πλοῦτο καὶ δόξα.

Δὲν θὰ ἔχεις κατορθώσει τίποτα τὸ σπουδαῖο, ἂν ἔχεις μάθει τὸ παιδί σου κάποια τέχνη ἢ τὴν ἀρχαία φιλοσοφία, μὲ τὴν ὁποῖα θὰ κερδίσει ἐνδεχομένως χρήματα. Τὸ σπουδαῖο θὰ εἶναι ἂν τὸ ἔχεις διδάξει τὴν τέχνη νὰ περιφρονεῖ τὰ χρήματα. Ἂν θέλεις νὰ τὸ κάνεις πλούσιο, ἔτσι νὰ τὸ κάνεις. Γιατὶ πλούσιος δὲν εἶναι ὅποιος ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ πολλὰ χρήματα ἢ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ὅλα τὰ ἀγαθά, ἀλλὰ ἐκεῖνος ποὺ δὲν ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τίποτα. Αὐτὸ νὰ διδάξεις τὸ παιδί σου. Αὐτὸ νὰ τοῦ μάθεις. Αὐτὸς εἶναι ὁ μεγαλύτερος πλοῦτος.

Μὴν κοιτάζεις, πῶς θὰ τὸ κάνεις νὰ προκόψει -μὲ τὴν ἔννοια βέβαια, ποὺ τὸ κοσμικὸ φρόνημα θεωρεῖ τὴν προκοπὴ- γιατὶ ἔτσι θὰ τὸ καταντήσεις φιλόδοξο. Φρόντισε καλύτερα νὰ τοῦ μάθεις πῶς νὰ περιφρονεῖ, σὲ τούτη ἐδῶ τὴ ζωή, τὴν ἀνθρώπινη δόξα. Ἔτσι μπορεῖ νὰ γίνει καὶ πιὸ ἔνδοξος καὶ πιὸ σπουδαῖος.

Αὐτὰ εἶναι πράγματα, ποὺ εἶναι εὔκολα καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ γίνουν ἐξ ἴσου, καὶ ἀπὸ τὸν πλούσιο καὶ ἀπὸ τὸ φτωχό. Αὐτὰ δὲν τὰ διδάσκεται κανεὶς ἀπὸ δάσκαλο, οὔτε τοῦ τὰ μαθαίνει καμμιὰ τέχνη. Αὐτὰ εἶναι πράγματα ποὺ τὰ μαθαίνει κανεὶς ζώντας σύμφωνα μὲ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ.

Μὴν φροντίζεις μόνο, νὰ ζήσει τὸ παιδί σου πολλὰ χρόνια ἐδῶ στὴ γῆ.

Θέλεις νὰ ἀφήσεις ἄνθρωπέ μου, πλοῦτο στὸ παιδί σου; Δίδαξέ το νὰ εἶναι τίμιο. Γιατὶ ἔτσι θὰ μπορέσει νὰ διαφυλάξει τὸν πλοῦτο του. Ἔτσι, ἀκόμα κι ἂν δὲν ἀποκτήσει ἄλλα κτήματα, τουλάχιστον δὲν θὰ σκορπίσει ὅσα ἔχει.

Ἂν ὅμως τὸ παιδί σου εἶναι πονηρό, τότε δὲν θὰ τὸ ἀφήσεις φύλακα τοῦ πλούτου σου, ἀλλὰ θὰ τὸ κάνεις χειρότερο κι ἀπὸ τὸν τελευταῖο φτωχὸ τῆς γῆς.

Γιὰ ὅσους δὲν ἔχουν ἀναθρέψει σωστὰ τὰ παιδιά τους, εἶναι γι᾿ αὐτὰ προτιμότερη, ἀπὸ τὸν πλοῦτο, ἡ τέλεια φτώχεια. Γιατὶ ἡ φτώχεια θὰ τὰ διατηρήσει στὴν ἀρετή, ἀκόμα καὶ παρὰ τὴ θέλησή τους, ἐνῶ ὁ πλοῦτος δὲν θὰ τὰ ἀφήσει στὸν ἴσιο δρόμο, ἀκόμα κι ἂν τὰ ἴδια τὸ θέλουν. Ἡ πλούσια ζωὴ θὰ τὰ παρασύρει στὸ κακό, θὰ τὰ καταστρέψει καὶ θὰ τὰ ὁδηγήσει σὲ ἀμέτρητα δεινά².

Πές μου ἄνθρωπὲ μου, ἂν ἔβλεπες τὸ παιδί σου νὰ λειώνει ἀπὸ τὴν πεῖνα, θὰ τὸ ἄντεχε ἡ ψυχή σου καὶ θὰ ἀγνοοῦσες τὴν κατάστασή του; Δὲν θὰ ἔτρεχες νὰ κάνεις ὅ,τι περνάει ἀπὸ τὸ χέρι σου, γιὰ νὰ τὸ χορτάσεις καὶ νὰ τὸ ἀναπαύσεις;

Ἒ λοιπόν, ἂν ἔλειωνε τὸ παιδί σου ἀπὸ τὴν πεῖνα καὶ τὴν ἔλλειψη τῆς ὑλικῆς τροφῆς, δὲν θὰ τὸ παράβλεπες. Τώρα, ποὺ καταστρέφεται ἀπὸ τὴν ἔλλειψη τῆς διδασκαλίας τῶν θείων Γραφῶν, τὸ σηκώνει ἡ ψυχή σου καὶ τὸ προσπερνᾶς ἀπαρατήρητο;

Πές μου, ἀξίζει τέτοιος ποὺ εἶσαι, νὰ ὀνομάζεσαι πατέρας;

Αὐτὴ ἡ πεῖνα εἶναι φοβερώτερη ἀπὸ τὴν ἔλλειψη τῆς τροφῆς, ἐφόσον καταλήγει στὸν μεγαλύτερο, τὸν πνευματικὸ θάνατο. Γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ ἐνδιαφερόμαστε, περισσότερο γι᾿ αὐτὴν καὶ νὰ τὴν ἀντιμετωπίζουμε πιὸ ἄμεσα. Ὁ ἀπ. Παῦλος λέει: Νὰ μεγαλώνετε τὰ παιδιά σας, νουθετώντας καὶ παιδαγωγώντας τα, μὲ τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ (Ἐφ. στ´, 4). Αὐτὴ εἶναι ἡ πιὸ καλὴ πατρικὴ φροντίδα. Αὐτὴ εἶναι ἡ πιὸ γνήσια πατρικὴ κηδεμονία.

Ἔτσι ἐγὼ κατανοῶ τὴν πατρικὴ σχέση μὲ τὸ παιδί, ὅταν δηλαδὴ ὁ πατέρας φροντίζει περισσότερο ἀπὸ τὴν ὑλική, τὴν πνευματικὴ τροφὴ τοῦ παιδιοῦ του³.

Ἂν πρόκειται νὰ μᾶς ζητηθοῦν εὐθῦνες γιὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους -ἐφόσον μᾶς ἔχει πεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος : κανένας νὰ μὴν ζητάει τὸ δικό του, ἀλλὰ καθένας νὰ φροντίζει γιὰ τὸ συμφέρον τοῦ ἄλλου. (Α Κορ. 10, 24)- πόσο περισσότερο θὰ εἴμαστε ὑπόλογοι γιὰ τὴν ἔλλειψη τῆς φροντίδα μας πρὸς τὰ παιδιά μας;

Θὰ μᾶς πεῖ ὁ Θεὸς: Δὲν τό ῾χες το παιδὶ κοντά σου ἀπὸ βρέφος; Δὲν σὲ ἔχω ὁρίσει δάσκαλό του, προστάτη, κηδεμόνα καὶ ὁδηγό του; Δὲν τὸ εἶχα ἀφήσει ὁλοκληρωτικὰ στὰ χέρια σου;

Σοῦ ἔχω δώσει ἐντολή, νὰ τὸ διαπλάσεις ἀπὸ πολὺ μικρὸ καὶ νὰ τὸ παιδαγωγήσεις σωστά. Νομίζεις ὅτι θὰ βρεῖς ἔλεος, ἂν ἀδιαφορήσεις καὶ τὸ ἀφήσεις νὰ χαθεῖ;

Τί ἔχεις νὰ ἀπαντήσεις πάνω σ᾿ αὐτὸ ἄνθρωπέ μου;

Μήπως θὰ μοῦ πεῖς, ὅτι τώρα ποὺ μεγάλωσε τὸ παιδί, εἶναι γιὰ μένα δύσκολο αὐτὸ τὸ ἔργο καὶ σκληρὸ; Αὐτὸ ἄνθρωπέ μου ἔπρεπε νὰ τὸ εἶχες ὑπολογίσει ἀπὸ τότε, ποὺ τὸ παιδὶ ἦταν μικρὸ καὶ εὔπλαστο καὶ μποροῦσε εὔκολα νὰ ὑπακούει. Ἁπὸ τότε ἔπρεπε νὰ τὸ διαπαιδαγωγήσεις προσεκτικὰ καὶ νὰ τὸ συνηθίσεις νὰ κινεῖται καὶ νὰ σκέπτεται σωστά. Ἁπὸ τότε ἔπρεπε νὰ τὸ διορθώνεις καὶ νὰ κόβεις τὶς ἀδυναμίες του. Τότε ποὺ ἡ ἡλικία ἦταν ἀκόμα τρυφερὴ καὶ ὅλα ἦταν πιὸ εὔκολα. Τότε ἔπρεπε νὰ εἶχες ξερριζώσει τὰ ἀγκάθια.

Ἂν δὲν τὰ παραμελοῦσες τότε ποὺ ἀναπτύσσονταν τὰ πάθη, δὲν θὰ εἶχαν τώρα ριζώσει καὶ δὲν θὰ ἦσαν σήμερα δυσκολοθεράπευτα. Γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς μᾶς παραγγέλει ἡ Ἁγ. Γραφὴ καὶ μᾶς λέει: Κάνε τὸ παιδί σου, νὰ σκύψει τὸ κεφάλι, ἀπὸ τὴ μικρή του κιόλας ἡλικία, τότε ποὺ εἶναι πιὸ εὔκολη ἡ διαπαιδαγώγησή του (Σοφ. Σειρ. 7, 23)⁴.

Σημειώσεις